Poen
We gaan terug naar de beeldschermvrije jaren vijftig. Nog geen tv te zien Het vermaak kwam uit de radio. En we hadden natuurlijk Sinterklaas, want de Goedheiligman gaat weliswaar met zijn tijd mee, maar als fenomeen is hij volstrekt ongevoelig voor de grillen van de tijd.
Zo halverwege die jaren vijftig maakte in ons land een zekere Willem Parel furore. Zoon en kleinzoon van een orgeldraaier en voorzitter en enig lid van het Nederlands Parelgenootschap, het NPG. Deze Willem Parel, een creatie van Wim Sonneveld, was een radioberoemdheid. In 1955 had hij veel succes met een liedje dat de pakkende titel Poen droeg. Daar kwam de volgende regel in voor: Je weet niet half wat je allemaal met poen ken (plat Amsterdams) doen. De grootste ellende van de oorlog was intussen achter de rug, koffie was het laatste product dat in 1952 weer vrij verkrijgbaar werd (niet langer op de bon). In de jaren vijftig kreeg Jan met de Pet, en dus ook Niek met de Mijter, meer te besteden. Meer poen en meer kapoen. De KNVB stapte in 1955 over naar het (semi-) beroepsvoetbal. We weten nu wat daar van gekomen is. Verlanglijstjes waar clubs en spelers op staan. Schimmige manipulaties en duistere geldstromen. De weg naar het kampipoenschap is slecht verlicht. Daar worden brave burgers en ambtenaren zenuwachtig van. Die doen geen oog meer dicht als iemand zingt: Je weet niet half wat je allemaal met poen ken doen.
Die slecht verlichte weg waarlangs het ‘foute geld’, het ‘zwarte geld’, het ‘bloedgeld’, het ‘terreurgeld’ rondklotst, is al geruime tijd het belangrijkste argument van overheden, in het bijzonder de Europese overheid, om nu eindelijk van al die poen af te stappen. Dat wil zeggen, de poen van Willem Parel: centen, stuivers, duppies, heitjes, pieken, knaken, joetjes, geeltjes, meiers en rooie ruggen. Geld, waar je in de winkel iets voor kan kopen en dat, geheel buiten de belasting om, in het centenbakje van de orgelman terecht kan komen. Echt geld dus. Daar wil men, nu de techniek het mogelijk maakt, van af. Elektronisch en digitaal. Vlug, veilig en voordelig. In Zweden, met zijn almachtige overheid, is men al zover. Moeten wij dat ook willen? Ik zou zeggen: nooit. Alles via de bank? Niet meer bij je spaarcentjes kunnen komen als de bank in de problemen komt? Fijn voor de bank: nooit meer een bankrun. Ook niet als de rente flink onder nul zakt en je spaartegoed (ik had haast gezegd je spaarcentjes) gewoon verdampt. Dat geeft de bankier de lucht waar de orgelman het van moet hebben. Je ouwe sok doet niet meer mee, net als het spaarvarken. Maar het grootste bezwaar is ongetwijfeld dat straks volledig bekend is waar we ons geld aan besteden. Daar gaat dan onze laatste stukje privacy. Welkom totalitaire staat. Belastingaangifte? Niet meer nodig. Gaat geheel automatisch. Vlug, veilig, voordelig en vreeswekkend!
Knuffel
14 november 2018
Aλληλεγγύη μηδέν
Hoe begaan zijn wij met het lot van onze medemens? Hoe solidair zijn we? Een halve eeuw terug, riep de linkse jeugd: Dit is het begin. Wij gaan door met de strijd. Internationale solidariteit. Als je met genoeg was, klonk het bevlogen. Maar de praktijk bleek toch wat weerbarstiger. In 1969 mocht men in Praag even proeven van de vrijheid. Genoeg communistische heilstaat. De tanks van het Warschaupact stelden orde op zaken. Wegwezen! Naar het Vrije Westen. Internationale solidariteit. Hoewel? De linkse westerse jeugd stond toch wat beteuterd te kijken. Vluchters uit de heilstaat, moest je daar wel solidair mee zijn?
Er is horizontale en verticale solidariteit. Horizontale solidariteit gaat over de medemens die nu ergens op de wereld hulp nodig heeft. We willen wel helpen, maar de bereidheid neemt met toenemende afstand. Voorbij de buren en de familie gaat het al knagen. Het hemd is nader dan de rok. Groningen is niet echt ver, maar hoelang hebben ze daar niet zelf hun scheuren moeten hechten en hun schuren moeten slopen? Dan is het ook niet vreemd dat die Grieken hun eigen lege broek moesten ophouden. αλληλεγγύη μηδέν (solidariteit nul). Ja, met onze eigen banken. En nog verder weg houdt het al gauw helemaal op.
Met de verticale solidariteit is het zo mogelijk nog beroerder gesteld. Verticale solidariteit gaat ook over het lot van de medemens, maar dan in de toekomst. Dan hebben we het over duurzaamheid, rentmeesterschap, en over onze kinderen. Dan gaat het over de morele plicht om ons nageslacht te behoeden voor een aarde die geplunderd is, uitgezogen. In blinde gulzigheid. In onze jacht naar meer. Dolle Dwaze Action!! Onze onmacht om te beschermen en te behouden. Onze achteloosheid. Onze struisvogelpolitiek. Ons zelfbedrog, onze valse hoop, ons fatalisme, onze uitvluchten, ons morele failliet. Ik hoor net dat twee grote Belgische voetbalclubs, Anderlecht en Club Brugge, met hun strakke billetjes bloot moeten: omkoping, belastingontduiking, match fixing. Het zal wel. Zo gaan de zaken nu eenmaal. En wat heeft dat er nou mee te maken?
Kijk, dat bedoel ik nou. Zo’n opmerking. Als je dat niet begrijpt, is het einde nabij. Jezelf ten koste van alles en iedereen verrijken, dat is het credo van deze tijd. Enkele reis uitgang. Met die verticale solidariteit gaat het beroerd. Laten ze het straks allemaal lekker zelf uitzoeken. Onze kinderen. Wij hebben er goed van geleefd. En we willen niet eens kinderen. Kinderen is hinderen. Je leeft maar één keer. Een tweede kans krijg je niet.
Dit extreme individualisme, dit gebrek aan betrokkenheid bij mensen en bij hun wereld, moet stoppen. Heel snel. Dat zal van au gaan. Erg au, want we zijn nogal kleinzerig geworden. We willen geen au. Het gaat toch goed?
Nootdorp Nu,
oktober 2018
En alles bleef zoals het was
In 1978 kwam Dennis Meadows bij TNO op bezoek om nog eens uit te leggen wat er uit zijn computermodellen was gerold. Wat ons te wachten stond als we niet snel onze manier van leven radicaal omgooiden. Een studie in opdracht van de Club van Rome. Als we zo doorgaan zijn rampen en chaos onvermijdelijk was de boodschap. Het moest dus anders en daarom luidde de Nederlandse titel van het rapport ook Grenzen aan de groei. Niets in de natuur kan onbeperkt groeien. En als de mens niet in staat of bereid is de groei (van alles) te beperken zal de natuur zelf aan de noodrem trekken. Ten koste van een apocalyptische bak ellende. Ik was net in dienst getreden en mocht erbij zijn.
De Club van Rome werd in 1968 opgericht en mag dit jaar een jubileum vieren. Erg feestelijk zal het niet worden. Na de eerste schok kwamen de tegenkrachten op gang en werden de werkwijze en de voorspellingen van Meadows door nuancerende collega’s subtiel onderuit geschoffeld. Grootste kritiek: het menselijk vernuft was ten onrechte buiten beschouwing gelaten. Het werd stil rond de Club van Rome. Wat nou, grenzen aan de groei. Kijk eens hoe we ieder jaar rijker worden. Maar ziet, nu, na vijftig jaar, beginnen de voorspellingen van Dennis Meadows over ontwrichting van natuur en milieu, overbevolking, honger, armoe en epidemieën, over migratie en klimaatveranderingen, over schaarste en oorlog toch uit te komen. Rijker, ja, als je alleen de plussen telt en niet de minnen. Meadows voorspelde iets wat we ook zonder computer hadden kunnen weten: ER ZIJN GRENZEN AAN DE GROEI! Ons noodlot is natuurlijk dat we ons geen raad weten met groei nul, of nog erger, krimp. Want alles groeit toch, ook in de natuur. Zeker, maar in de natuur groeien ook de tegenkrachten en de concurrenten en dat leidt tot een zeker evenwicht. Wij mensen accepteren geen concurrenten en gaan voor de monocultuur, genaamd mens. Wij gaan voor het monopolie. Wij gaan voor meer. En dat gaat niet werken. De vitaliteit van de natuur is gebaseerd op diversiteit.
Gaat het ons lukken om de aarde te redden? Ik zou graag antwoorden: maar natuurlijk. Het gaat immers om de toekomst van onze kinderen? Laat die toekomst nou het centrale idee zijn in een tweede grote oproep om de bakens te verzetten. Het rapport van de Commissie Brundtland, getiteld: Our common future uit 1987 met de lancering van het begrip duurzame ontwikkeling: "een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in het gedrang te brengen". Briljant. Zo moest het. En toen dronken we een glas, deden een plas en …. En de kinderen dan? Hun toekomst? Wie in het moment leeft, heeft geen boodschap aan de toekomst. Het schermpje maakt bijziend. En de lokroep van de festivals is vooral aan dovemansoren gericht.
Nootdorp Nu
juni 2018
Een beetje doemdenken
In onze kringloopwinkel gaat het om tastbare dingen die je eigenlijk niet zomaar moet weggooien. Er zijn ook zaken die je niet kunt pakken maar die je wel kan vasthouden (of weggooien). Ideeën. Taal. Onze taal.
Het is lente en als ik dit schrijf, hebben we net een serie zomerse dagen achter de rug. Vooral de vogels laten zich gelden. In de sloot voor ons huis patrouilleren twee ganzengezinnetjes, een met zeven kleintjes, de ander met drie. Zo nu en dan komt er een eendengezinnetje op bezoek. Een single waterhoentje bekijkt het jonge geluk en je ziet hem bijna denken: wat doe ik verkeerd? Tja, een eeuwenoude vraag. Lees dit maar eens:
“Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu”
Er zijn maar weinig mensen die dit zonder haperen kunnen lezen en dan ook nog kunnen vertellen wat hier staat. Maar het is wel een heel beroemd zinnetje, dus het zou kunnen zijn dat er onder de lezers toch een zekere mate van herkenning aanwezig is (zo is de uu in de loop van de tijd veranderd in onze w). Ik laat jullie niet langer in het ongewisse.
Het is een krabbeltje in de marge van een monnik die ergens in het derde kwart van de 11 de eeuw bezig is met dat wat monnikenwerk is gaan heten: het overschrijven van teksten. Hij moest waarschijnlijk even een nieuwe schrijfveer proberen. Maar wat staat er nu?
Je zou het niet zeggen maar dit is Nederlands in de tijd dat er nog geen Nederland bestond. Experts houden het op Oud-Westnederfrankisch.
"Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten wij nu op?"
Een van de oudste stukjes geschreven Nederlands. Vrijwel niemand kon het lezen, maar er was een groep die zo sprak. Zij konden elkaar verstaan. Zij begrepen elkaar. Zij waren onze voorouders.
Een gemeenschappelijke taal is het belangrijkste kenmerk van wat wij een volk noemen. Een gemeenschappelijke taal is de basis voor onderling vertrouwen en voor een gemeenschappelijke cultuur, inclusief het gevoel in een gemeenschappelijke traditie te staan. Als je een volk wilt elimineren moet je de taal elimineren. Een volk dat vecht voor zijn bestaan, vecht voor zijn taal. En een volk waar de fut uit is, bekommert zich niet meer om de eigen taal. Ook in talenland komen we Darwin tegen. Volgens de deskundigen gaat het niet zo slecht met onze taal als sommige doemdenkers willen doen geloven. Het woord doemdenken laat zien dat onze taal nog lang niet dood is. Op zondag 2 maart 1980 werd het voor het eerst gebruikt door Van Kooten en De Bie. Maar toch. Maar toch. Je proeft hier soms net iets te veel een ‘weg met ons’ mentaliteit. Gelukkig is er dan altijd nog onze Vlaamse buur om ons bij de les te houden.
Driehonderd jaar voor de nestjes is er een doopbelofte:
Gelobistu in got alamehtigan fadaer
"Geloof je in God, de almachtige Vader?"
Met een beetje moeite is het nog te lezen. Ontroerend. Belangrijk.
Nootdorp Nu
mei 2018
Trekpoppen
Je kunt iemand onder hypnose een post-hypnotische suggestie meegeven. Als ik straks mijn neus snuit, doe je de gordijnen dicht. De hypnotiseur brengt de proefpersoon weer bij zijn positieven, maakt een babbeltje en snuit terloops zijn neus. De proefpersoon loopt zonder enige duidelijke aanleiding naar het raam en doet de gordijnen dicht. Als haar vervolgens wordt gevraagd waarom ze dit doet bedenkt ze ter plekke een verklaring.
Wat is hier gebeurd? Hier is ingebroken in een brein dat even de bewaking niet op orde heeft. Hier is iets naar binnen gesmokkeld zonder dat de ontvanger zich dat bewust is. Het brein is even gehackt. De wachtpost deed even een tukkie. Opmerkelijk? Ja en nee. Ja omdat het op deze manier, onder hypnose, is gebeurd. Nee omdat het op een andere manier voortdurend gebeurt. De toegang tot ons brein is zo lek als een mandje als het gaat om het toelaten van informatie. Pavlov deed het anders. Door training. Herhalen. Belletje, worst, belletje worst, belletje worst. Dan komt er een moment dat het belletje voldoende is om de hond te laten kwijlen. De rationele toezichthouder is uitgeschakeld. Het brein heeft een lijntje gelegd tussen bel en worst. Niet eerst kijken of ruiken en dan proberen te achterhalen of het echt om iets lekkers gaat. Actie. Efficiënt. En zo gaat het brein, onder normale omstandigheden, in bijna 90% van de tijd te werk. Snel, efficiënt en met de kans dat het een keer net even anders gaat. Zoals bij vleermuizen die hun sonar uitschakelen als ze een bekende route afleggen. Hang een net voor de ingang van de grot waar ze bivakkeren en ze vliegen erin als ze naar huis terugkeren. De volgende keer hebben ze hun sonar weer aan staan.
Mensen onder hypnose van hun trauma’s verlossen blijkt nogal dubieus. Een therapeut, of een malafide hypnotiseur, kan, al dan niet opzettelijk, informatie binnensmokkelen die de ontvanger vervolgens niet meer van ‘echt’ kan onderscheiden. Suggestieve communicatie kan zo leiden tot valse herinneringen en dus ook valse beschuldigingen.
De psychologen hebben ook ontdekt dat we meer op onze intuïtie koersen als de situatie complexer en diffuser wordt. Alles eens rustig op een rijtje zetten en dan logisch doorakkeren doen we veel minder dan we zelf geloven. Intuïtie levert op een onnavolgbare wijze een totaalplaatje. Juist in de politiek wordt vaak zo geopereerd. Niet perse slecht. Vaak kan het niet anders.
In het programma Mindf*ck zien we regelmatig staaltjes van toegepaste psychologie waarin gebruik wordt gemaakt van de bijzondere en eigengereide wijze waarop ons brein functioneert. Vermakelijk. Waar we minder over horen en zien is de wijze waarop deze inzichten worden benut om ons dingen te laten doen of boodschappen te laten accepteren zonder dat we door hebben dat we gemanipuleerd worden. Juist nu, nu iedereen zich een god voelt in zijn eigen gedachten en daden, zijn we meer dan ooit trekpoppen. Die stoere eigen mening, is misschien nog wel stoer maar de vraag is of hij ook zo eigen is.
Nootdorp Nu
april 2018
Een slepende kwestie
Ik ben nog van de generatie die opgroeide in de heilige overtuiging dat er Iemand was die alles zag. Waarvoor je niets geheim kon houden. Het hielp om op het rechte pad te blijven maar als je er goed over nadacht kon je ook zo maar van het padje raken. Want het was een wereldbeeld dat vooral het serieuze kind danig in de war kon brengen. De Sint wist ook alles dus zo gek was het niet. Er was Iemand die alles zag, maar, nog verontrustender, die ook alles wist. De Alwetende, die dus eigenlijk alles al gezien had. Als je daar dan over nadacht werd het al snel een kermis in je hoofd.
Velen hebben zich bevrijd van deze inzichten. Het gaf mentale ademruimte en verlichtte het bestaan. In ons soort samenleving kun je nu in je eigen domein, achter je eigen voordeur, lekker doen wat je wil. Dat noemen we privacy en lang was het zo normaal dat niemand zich er druk over maakte. Oom agent kon niet zo maar binnen komen. Hij had officieel toestemming nodig. In de VS mag je ongewenste indringers gewoon met een vuurwapen op afstand houden. Wegwezen.
Maar wij beleven nu dat Grote Broer terug is. In meervoud. Hij kijkt niet meer vanuit de hemel toe, nee, Grote Broer is met Zijn tijd meegegaan. Hij zit nu achter een beeldscherm. Grote Broer is van 1948 en George Orwell heeft hem ons getoond. Aardige kerel. Goeie vent, die Grote Broer. Hij had toen nog een grote snor en werd ook wel Stalin genoemd. Grote Broer zorgt ervoor dat zijn onderdanen zo veel van hem houden dat zij maar wat graag andersdenkenden verklikken. Pas als ouders hun kinderen verlinken, en omgekeerd, kan Grote Broer van zijn welverdiende rust genieten. Het ministerie van Waarheid zorgt voor de onwankelbare en eeuwigdurende liefde.
Hebben we iets geleerd van Orwell? Ja en nee. Ja geldt voor de nieuwe Broertjes. Nee geldt voor ons, de goedgelovige massa. Er zijn wat Kleine Broertjes bijgekomen, zoals in Noord-Korea en Turkije. En er staan er nog veel meer te trappelen. Want laten we eerlijk zijn: we willen toch veiligheid? Maar dan moeten we ook weten wat onze burgers uitspoken, in en buiten hun hoofd. Kleine staten Kleine Broertjes? En de grootmachten hun eigen Grote Broer? Ja, zo moet het. En de bedrijven? Een Grote Moeder die weet wat we lekker vinden. En de boeven? Een GodVader die gewoon meekijkt zonder dat iemand het in de gaten heeft. Maar dan zijn we terug bij af! Zeker, en dat noemen we kringloop.
Big Brother, Big Business, Big Data. Totale Veiligheid, Totale Controle, Totale Manipulatie Ja of nee voor de sleepwet? Wie zal het zeggen?
Nootdorp Nu
maart 2018
En zeker niet terughollen
De wereld houdt niet meer van ons en tot overmaat van ramp houden we ook niet meer van onszelf. Onze voorouders hebben wereldwijd gewoon te veel onheil aangericht. Gedreven door hebzucht hebben we erge dingen gedaan. Eeuwenlang hebben we het verzwegen of, nog erger, goedgepraat. Mannen van stavast en jongens van Jan de Wit hebben ons land groot gemaakt en aan de andere kant van de wereld iets groots verricht. Zo hebben we het eeuwenlang geleerd en zo hebben we de glorie van het oranje, blanje, bleu doorgegeven, geholpen door de schoolplaten van Johan Herman Isings, waar overigens ook menig straat naar is vernoemd. Maar die scheepsjongens van Bontekoe deugden voor geen meter.
Zwarte Piet heeft meegeholpen de deksel van de beerput te lichten. En het geurtje dat vrij kwam was niet best. Nogal hardnekkig ook. We krijgen die verdomde deksel er niet meer op. We behoren tot de gelukkigste en meest welvarende landen ter wereld. Maar daar hebben we wel wat voor moeten doen! En nu is iedereen boos op ons. Nu moeten we boeten. Met alleen de bordjes verhangen gaan we het niet meer redden. Of extra bordjes plaatsen om het allemaal uit te leggen. Vergeet het maar. Of nog beter: vergeet het maar niet. We zullen diep door het stof moeten. Ik vrees zelfs dat dat niet genoeg zal zijn. Want laten we eerlijk zijn, ons mooie landje is gebouwd op palen van roof en uitbuiting. De Hollandse School. Het Rijksmuseum hangt er vol mee. Maar waar kwam die rijkdom vandaan? Dat bedoel ik dus. Of die fraaie grachtenpanden, of dat mooie Mokum of dat swingende Holland? Moeten we niet gewoon toegeven dat we het nu zo goed hebben omdat we toen fout waren. Heel erg fout. Gelukkig is er een uitweg: ons land bij opbod van de hand doen zodat we onze erfschuld kunnen afkopen. Let wel, het land, niet de zee. De wereld eist genoegdoening en de wereld heeft niet veel geduld meer.
De vraag is of zo’n veiling voldoende gaat opleveren. Wat denkt u zelf? Natuurlijk niet. Er is altijd meer nodig. Laten we daarom één keer moedig zijn zodat we nog iets van onze eer kunnen redden. De Weg Met Ons beweging biedt een uitweg. De zee. Laten we op 1 januari 2019 massaal en ontheemd vanaf de blanke, pardon witte, top der duinen de zee in stappen. Diezelfde zee, die ons ooit verleid heeft eropuit te trekken. Slechts gekleed in Unoxmuts zodat de roze johan-de-witmens goed herkenbaar is, zullen we de meedogenloze branding trotseren. Waardig. Dus niet hollen. En zeker niet terughollen! Het ijskoude water zal de in florijnen opgestelde, historische rekening snel vereffenen. In de nieuwe geschiedenisboeken zal voor het eerst sprake zijn van verdiend heldendom. Alleen Ronald Koeman krijgt ontheffing. Hij moet een eerlijke kans krijgen om een nieuw begin te maken. Anders krijgen we daar straks weer gedonder over.
Nootdorp Nu
februari 2018
