Kort verhaal, 5 oktober 2016
Mindfulnespresso
Waarom gaat de tijd sneller als je ouder wordt? Zo luidt de titel van een leerzaam boekje van de Groningse hoogleraar Douwe Draaisma (Historie van de Psychologie). Waar slaat dat op? Wie zo reageert is nog jong. Pas op, geen verwijt. Eerder een beheerste vorm van jaloezie. Op mijn leeftijd is het duidelijk. De tijd gaat nu sneller dan toen ik zeg twintig was. Maar hoe zou ik dat hebben kunnen weten in mijn studententijd. Op die leeftijd leef je met je onvolgroeide braniebrein echt in het absolute nu. Een dynamische variant van mindfulness zal ik maar zeggen.
Leven in het nu impliceert in zekere zin dat de tijd stil staat. Voor alle duidelijkheid, ik heb het niet over de fysische tijd maar over de wijze waarop wij verandering beleven. Douw Draaisma heeft er een boekje over geschreven en hij komt met een aannemelijk verhaal. Hij had ook voor de volgende titel kunnen kiezen: Waarom leef je steeds minder in het nu als je ouder wordt. Maar dat begrijpt geen mens en dan verkoop je ook geen boek.
In 1995 voerde Wim Kayzer in zijn fascinerende programma Vertrouwd en o zo vreemd (VPRO) over het menselijk brein een jonge man op die als gevolg van een ongeval zijn geheugen vrijwel kwijt was. ’s Ochtends bij het ontbijt vertelde zijn vrouw hem onder meer dat zijn vader was overleden. Het effect was: verbazing, verdriet en even later een montere voortzetting van de maaltijd. De volgende dag zelfde verhaal. Leven in het absolute nu.
Op dat moment besefte ik pas hoe onmisbaar het geheugen is. Overigens niet alleen voor de mens. Later bedacht ik dat ook een geheugen waarmee niets wordt gedaan een handicap oplevert. Zonder kennis van de grote en kleine historie verbrokkelt het bestaan, vallen verbindingen weg, word je vreemde in een vreemd land, in een vreemde tijd. Er zijn nogal wat fans van technische hulpmiddelen waarmee we het geheugen kunnen ontlasten. De opzoekfanaten. Maar als er in het geheugen geen basisstructuren zijn aangelegd vallen de opgezochte feitjes, als er al enige motivatie is om naar de betreffende feitjes te zoeken, als zaad op de rotsen. Mensen zonder al te veel emotionele binding zijn makkelijk te manipuleren. Wat dacht je daarvan?
In het eerder genoemde programma van Wim Kayzer trad ook mijn oud-TNO-collega Willem Wagenaar op. Hij werkte toen als psycholoog op het toenmalige Instituut voor Zintuigfysiologie van TNO in Soesterberg. In de loop van de tijd richtte de belangstelling van deze fascinerende en tamelijk onafhankelijke geest, die als hobby het verzamelen van oude toverlantaarns had waarmee hij groepjes belangstellenden vermaakte door verhalen te vertellen, zich steeds meer op de werking van het geheugen en op de poetsen die het geheugen ons soms bakt. Het geheugen blijkt manipuleerbaar en herinneringen kunnen in de loop van de tijd veranderen. Bijvoorbeeld onder hypnose, als de hypnotiseur met suggesties komt die als waar gebeurd kunnen worden ingebouwd in het persoonlijke dagboek. Sindsdien is de politie een stuk voorzichtiger met het inzetten van hypnose. Anderen gebruiken de techniek bewust om traumatische ervaringen te wissen.
Na deze helaas wat uitgebreide inleiding, die overigens wel past in de rest van het verhaal, wordt het tijd om de lezer wat meer houvast te geven. Waar gaan we naartoe? Welnu, op de ochtend van 3 oktober 2016 besloot ik eens een dagje in het nu te gaan leven. Ik wilde wel eens weten of dat op mijn leeftijd nog lukt. Maar alleen maar op mijn ademhaling letten, leek me weinig interessant. Voor mij en meer nog voor mijn lezers, die ik graag serieus neem. Wat volgt is dan ook meer een registratie van gedachten, al dan niet opgewekt door 3-oktoberzaken. Je mag het ook een dagboek van een dag noemen, maar dat doe ik liever niet omdat ik weet dat veel lezers dan alsnog afhaken. Uiteraard ten onrechte, maar ik zou hetzelfde hebben gedaan. Echt zakelijk ben je niet, hoor ik mijn vrouw vaak opmerken. En gelijk heeft ze.
Laat ik de dag maar beginnen met de radio. De tv is bij ons iets voor na zessen. Ik heb sinds kort een internetradio waarmee ik de hele wereld binnen kan laten stromen. Je bent even bezig met een favorietenlijstje maar dan heb je ook wat. Mijn favorietenlijstje begon met Radio 1, en dan Radio 2, etc. Verderop in het lijstje wordt het internationaler en wilder. Het ging een tijdje goed totdat op een zekere ochtend de melding kwam: this station is currently not available (o.i.d.). Nou, dat currently konden we wel negeren want het station was gewoon weg en kwam ook niet meer terug op zijn ereplek in het favorietenlijstje. De ontwerpers hebben blijkbaar met deze mogelijkheid rekening gehouden, want zonder verder ingrijpen schakelt het systeem dan door naar de volgende zender in het favorietenlijstje, in ons geval Radio 2. In een staat van mindfulness laat je dan Radio 2 maar over je heen komen. Maar daar zijn toch grenzen aan. Dus heb ik op een zeker moment maar weer eens de moedeloos makende handleiding (dik en niet echt simpel) erbij gepakt en ben ik opnieuw op zoek gegaan naar Radio 1. Onderweg kwam ik nog wat andere stations tegen die me interessant leken en tenslotte stuitte ik ook op de nieuwe plek (nieuwe URL?) van Radio 1. Hoera, want de hele aanschaf was eigenlijk gericht op de beschikbaarheid van Radio 1 (en Radio 4 en Classic FM). Even terzijde: wij gingen na een intensieve periode van brainwashing mee met de introductie van glasvezel. Het gevolg was, maar dat vertelt natuurlijk niemand je, of je begrijpt het even niet, dat we vanaf dat moment alleen nog radio via de tv konden beluisteren. Dat was ons toch net even te bont, dus een internetradio aangeschaft. Hoe het ook zij, ergens in de nieuwe favorietenlijst (het is al lang geen lijstje meer) bevindt zich nu weer Radio 1. Het heeft heel wat training gekost om ook mijn vrouw de nieuwe handelingen bij te brengen die ons naar Radio 1 leiden.
Leiden? Ja Leiden. 3 Oktober, Leidens Ontzet. De dag dat mijn oude baas, prof.dr.ir. Rörsch, even niet aanspreekbaar was, de dag erna evenmin. Hij zette zich vol overgave in voor dit festijn en reed maar wat graag mee in de optocht. In een open calèche, samen met de andere bestuursleden van “de 3 October Vereeniging”. Zijn collega’s uit de Raad van Bestuur van TNO probeerden begrip op te brengen voor zijn afwezigheid. Haring en wittebrood. Zouden nieuwe Nederlanders ooit zo’n evenement mee kunnen vieren, vraag ik me af? De jaarlijkse herdenking stamt uit 1574. Dat jaartal kan ze bij de inburgeringscursus nog wel worden ingepeperd. Maar de beleving, de inbedding, de eeuwen ervoor en erna, die in het historisch DNA van een volk, een cultuur, verankerd zijn, valt dat over te dragen? Immigranten nemen hun eigen historie mee. Ooit hoorde ik een net afgestudeerde onderwijzeres van Turkse afkomst vol overtuiging beweren dat ze vond dat de kennis van de Turkse geschiedenis bij Nederlandse kinderen beneden peil was. Ze nam zich voor daar verandering in aan te brengen. Nederlandse kinderen op het terrein van hun eigen deltahistorie bijspijkeren had lijkt mij wat meer voor de hand gelegen; ongeacht de samenstelling van de klas.
Turkoloog Armand Sag, geboren in Utrecht, legt op zijn website uit hoe Turks de wereld in feite is:
Dit gezegd te hebben moeten we even kijken naar het rijtje van Turkse volkeren, van wie vele u zullen verbazen. Turken, Azerbeidzjanen (in Azerbeidzjan, als minderheid in Iran), Noord-Cyprioten, Tataren (in Tataristan, Rusland), Turkmenen (in Turkmenistan, als minderheid in Irak), Kazakken, Kirgiziërs, Oezbeken, Noord-Afghanen, Karakalpakistanen (in Noordoost-Pakistan en gedeeltelijk in Tadzjiekistan), Oejgoeren (in West-China, oftewel Oost-Turkestan), Mongolen en in mindere mate andere volkeren. Denk daarbij aan Balkanbewoners, Hongaren, Finnen, Kareliërs (in Karelië, het grensgebied van Rusland en Finland), Esten (in Estland) en Yakoeden (in Yakudistan, Oost-Rusland).
Dit zal u nu allemaal duizelen, maar het gaat nog verder omdat andere volkeren ook nog onderzocht worden of ze daadwerkelijk Turks zijn. Volgens sommige historici is dit echter al bewezen en zij bestempelen de Maya’s, Azteken, Inca’s en Indianen (in Amerika, overgestoken via Rusland naar Alaska, Amerika), Eskimo’s (in de Noordpool, overgestoken via Rusland) en bijvoorbeeld de Amazone-vrouwenkrijgers. Ook hierin heeft de Turkse geschiedenis dus een rijke historie die nog veel onderzoek vergt, maar gedeeltelijk al bekend is.
Zo bezien is het fenomeen “Leitkultur” misschien wat nationalistisch maar de opdracht blijft toch om een samenleving te smeden van mensen die vanuit de zelfde basis starten, elkaar verstaan en daarom ook vertrouwen. Overigens heeft de stichter van het moderne Turkije, Atatürk, een serieuze poging gedaan om de Turken in een nieuw historisch perspectief te plaatsen, de zogeheten Turkse Geschiedenis These. Volgens deze These zijn alle beschavingen voortgekomen uit de Turkse of er diepgaand door beïnvloed. De Turken als een oud volk, aan niemand ondergeschikt en onwaarschijnlijk belangrijk. Het centrum van De Beschaving. De These was, origineel en volledig verzonnen.
Maar we weten hoe het gaat: zo’n verhaal krijg je niet meer van de digitale tafel. Er blijft altijd iets van hangen. We mogen het Atatürk ook weer niet al te zwaar aanrekenen. Het is heel gebruikelijk en begrijpelijk dat een volk met ambitie zijn oorsprong in goddelijke sferen zoekt (Bij de gratie Gods). En als dat tegenwoordig wat lastiger is, dan zorg je ervoor dat je van een beschaving, de Griekse bijvoorbeeld, afstamt die zichzelf een goddelijke oorsprong toekende. Dan is er in ieder geval een indirecte link.
De Leidse optocht op 3 oktober heeft ieder jaar een actueel thema. Ooit was het Europa en Harmonie, maar dat was 1992. Voor herhaling vatbaar? Europa en Harmonie. De tijd staat niet stil. Hoe hard je het ook wenst. We maken ons klaar voor een paar dagen Veluwe in onze datsja. Op de nieuw ontdekte Radio 1 hoor ik hoe Sven Kokkelman CDA-leider Buma dwingt zich uit te spreken over de Hongaarse premier Orban die zijn land wil behoeden voor vreemde smetten. De partijen van Buma en Orban zitten immers in dezelfde fractie in het Europese Parlement. Hoe is dit mogelijk, meer Buma? Tja, Europese Unie, dus dan moet je een beetje kunnen goochelen.
Op weg naar onze bestemming valt het aantal Duitse nummerborden op. Een Duitse feestdag. Tag der Deutschen Einheit. De dag wordt uitbundig gevierd met een uitstapje naar Holland. De Dag van de Eenheid. Het mocht van Frankrijk mits de Duitsers hun Mark opgaven. Een dag eerder had de Amerikaanse econoom Stiglitz in Buitenhof voor de zoveelste keer uitgelegd dat doormodderen met de euro vroeg of laat tot een ramp gaat leiden. Er zijn twee opties. Of volledige solidariteit van rijk naar arm, of stoppen en eventueel twee euro’s, een voor de rijke en een voor de arme landen.
Hoe triest ook, maar solidariteit en daarmee verregaande overdracht van nationale bevoegdheden aan Brussel lijkt kansloos. Orban? Buma? Wij zijn in eigen land al niet in staat tot solidariteit met de Groningers die met de scheuren zitten nadat wij een halve eeuw op hun zak hebben gestookt. Stel dat de Groningers het zat zijn en zich onafhankelijk verklaren. Mogen wij dan vatenbommen op ze gooien als ze niet luisteren? Een bommetje onder Vindicat, daar zal geen tribunaal om malen.
Hoe was het ook al weer in 1963, mijn eigen groentijd? Vrij ruig geloof ik, maar ook een topervaring en zo gelachen! Kijk, een groentijd is natuurlijk voor het grootste deel appèl. Is iedereen er? En waar gvd is iedereen? Dat werd een slapstick in statu nascendi. Twee keer per dag werden er nieuwe sketches aan toegevoegd. Als je twintig bent is de verbeeldingskracht en het gevoel voor humor grenzeloos. Het begin van een mooie tijd die voortduurt tot de dag van vandaag. Alleen gaat het wel steeds sneller.
Ik probeer echt stevig in het nu te leven, maar ik merk dat ik voortdurend heen en weer spring naar het verleden en een enkele keer naar de toekomst. En eerlijk gezegd maakt dat het nu ook wel wat boeiender. Het is altijd weer even zoeken en tasten welke boeken er mee gaan naar het bos. De on- en halfgelezen boeken liggen bij ons thuis voor het grijpen en deels ook voor het oprapen en het is altijd weer een momentje van keuzestress. Omdat we maar een paar dagen gaan, moet ik mezelf inhouden. De keuze valt op Het museum van zwendel en bedrog. Uiterst vermakelijk en ook nog leerzaam. Onderweg kom ik op een hoofdstukje met de titel Alleen in de wildernis. De eerste zin luidt: Op 4 augustus 1913 trok Joe Knowles zijn kleren uit en liep hij naakt de bossen van Maine in. Joe hield het twee maanden vol en verwierf sterrenstatus. Tijdens zijn overlevingsproject noteerde hij zijn wederwaardigheden op boomschors die hij met enige regelmaat op een vooraf afgesproken plek achterliet. Zijn berichten werden opgepikt door een medewerker van de Boston Post die het avontuur sponsorde en zijn oplage tot grote hoogten zag stijgen. 25 Jaar later legde The New Yorker uit hoe de wereld was opgelicht.
Toen ook al, was het eerste dat ik dacht. Het verhaaltje paste in terugkerende discussie in Het Mediaforum, uiteraard op Radio 1. Steeds vaker gaat de discussie daar over de wijze waarop de media met nieuws en commercie omgaan. De indruk bestaat dat de commercie steeds vaker het laatste woord heeft. Overleven! En de consument kiest, als hij kan kiezen, voor de snelle kick in plaats van de weloverwogen reportage. Maar hoever wil je gaan? Wat is er nog echt? Nog geloofwaardig? Stevenen we af op een groot theater waarin alles wordt gemanipuleerd? Velen hebben er belang bij, de tegenkrachten lijken zwak. Politiek, ondernemers, wetenschap, overal loert de verleiding van de manipulatie. Hoe houden we ze rustig? Miljoenenindustrie waar massa’s academici een goede boterham in verdienen.
Brood en spelen. Jaren vijftig. De Bokstent op de kermis in Hilversum tijdens Koninginnedag. Enerverend. Gevechten op leven en dood. Een “vrijwilliger” uit het publiek die voor 25 gulden bereid is zijn mannelijkheid te bewijzen in een confrontatie met de verschrikkelijke Rocky Marciano (“vriendinnetje” protesteert heftig; publiek in shock). Een halve eeuw later is het iedere avond op tv: American Wrestling. Zo nep, dat die oude Bokstent een toonbeeld van geloofwaardigheid was. Net zoals we een halve eeuw later hoorden hoe quiz kandidaten een beetje hulp kregen als er te lang geen hoofdprijs uit was gegaan. Hoeveel is er tegenwoordig gescript?
Als we arriveren loop ik altijd eerst even langs het meeneembiebje. Meestal voor niks, maar nu ligt daar zowaar 1984 van George Orwell in de editie van een Grote ABC pocket, uit 1967. In 1984 hebben we bij TNO een stripversie van het boek doen verschijnen. Vanuit het grote Nu van dat moment, totaal onwetend van de Big Brother cultuur die ons te wachten stond. Winston Smith als ambtenaar van het ministerie van Waarheid wordt verliefd op een meisje. Ongehoord. Volgens De Partij komt alle liefde alleen Grote Broer toe. Een boek vol waarschuwingen die door niemand serieus zijn genomen. De gevolgen worden langzaam maar zeker duidelijk. Utopia! Wat nog erger is dan Grote Broer? Twee Grote Broers. Of drie. Interesse? Het recept is te simpel voor woorden: veel geld, media beheersen en data verzamelen.
Het wordt tijd voor Kleine Zus.
Espunt, 5 oktober 2016
Reacties op Literair Werk
Hadeke
08-10-2016 12:09
Experiment geslaagd. Bruikbare elementen zeker bewaren.
Espunt
07-10-2016 23:42
Dag Hadeke,
Dank voor je reactie die ik me heel goed kan voorstellen. Dit is ook niet het type tekst dat domineert op deze site. Ik heb bewust eens wat anders geprobeerd. Het is letterlijk en figuurlijk een gedachtenexperiment. Aanvankelijk wilde ik het helemaal vrij laten. 3 October, toeval, had ook 16 november kunnen zijn maar dan had ik nog even moeten wachten, als aanjager. Laat maar komen. Ik heb het uiteraard ook op 3 oktober geschreven. Uiteindelijk heb ik er toch wat orde in proberen te brengen door het brein zelf als verwerker en bewaarder van informatie/kennis een rol te geven. De tekst vertoont de sporen van het toeval zoals zich dat in de buitenwereld voordoet, maar ook in het hoofd. Daar te veel aan schaven paste niet in dit 'experiment'.
Dat alles neemt niet weg dat er voor een nieuw verhaal ongetwijfeld bruikbaar materiaal in zit. Uit deze uitgebreide reactie mag je afleiden dat ik jouw serieuze lezing en commentaar zeer waardeer. Ooit stond er 's zaterdags in de NRC een strip van Kamagurka getiteld: Berts brein op zaterdag. Dit is ook zoiets maar dan totaal anders en lang niet zo leuk. Helaas.
Hadeke
07-10-2016 20:37
Ik vond de kabbelende 'spreek'stijl even wennen, maar daarna nam je me wel mee.
Tot het moment dat er teveel zij-paden ingeslagen worden, die moeizaam naar het hoofdpad teruggaan. Dat vind ik jammer, want je 3 oktober uitgangspunt vind ik wel een mooie rode draad, na een lange kabbel inleiding. Daardoor haakte ik op het laatst alsnog af.
Als je iets strikter op een hoofdgedachte 'mikt', waar je zijpaden op uit blijven komen, zal dat het verhaal zeker ten goede komen. Ik denk dat dit wel wat schrappen en nieuwe paadjes aanboren zal worden, maar ik denk dat het me dan ook lukt om in hetzelfde tempo waarmee ik het begin las, door zal stomen naar het eind.
Zie ook vlaggetjes.
Espunt
07-10-2016 13:34
Beste Tom,
Dank voor je reactie. Te veel? Je wil niet weten wat er allemaal in een dag zit als je goed oplet. Maar is het de moeite van het vermelden waard? De lezer heeft het laatste woord. Die heeft in ieder geval een ervaring te noteren in zijn eigen dagboek. Duim op of neer. Of met een smiley natuurlijk. Vroeger, toen alles beter was, gaven we iemand een klap op zijn schouder, en als het brein nog niet helemaal volgroeid was, gaven we iemand zo'n harde klap op zijn schouder dat hij het wel uit zijn hoofd liet om nog eens naar onze waardering te hengelen.
Espunt
06-10-2016 10:56
Dag Gerard,
Bedankt voor je reactie. Jouw brein geprikkeld: missie geslaagd. Die gefabriceerde, en ook die niet gefabriceerde ontstaansgeschiedenissen, de Bijbel!, zijn fascinerend. De mens blijft zoeken naar betekenis en neemt geen genoegen met het grote toeval van het eeuwige Nu. Maar zonder geheugen wordt dat een hopeloze opgave.
Gerard Scharn
05-10-2016 23:18
Mijn gedachten gingen even uit naar het Oera Linda boek en de impact die dit heeft gehad op de rechtgeaarde Fries van die dagen. Zelfs de nazi's waren er van gecharmeerd.
