De snel veranderende economische wereldorde zorgt voor maatschappelijke spanningen. We zien hoe in ons eigen werelddeel de sociale onrust toeneemt. Overleven betekent aanpassen. De kardinale vraag is hoe groot ons aanpassingsvermogen is. In dit verband zijn de uitkomsten van een recente wereldwijde peiling onder de 750 CEO's van topbedrijven uitgevoerd door IBM Business Consulting Services leerzaam. Niet minder dan 65 procent geeft aan zijn bedrijf de komende twee jaar radicaal te willen veranderen. Gedwongen door concurrentie en marktontwikkelingen. Het gaat daarbij niet langer om productinnovatie. Men is op zoek naar vernieuwing van de businessmodellen en de operationele processen. In feite zoekt men naar mogelijkheden om het ondernemen zelf te vernieuwen. Men is intussen af van het denken in termen van kostenbestaring. Het moet in de komende tijd gaan om winstgevende groei. De eigen interne R&D is daarbij niet langer de belangrijkste bron voor nieuwe ideeën. Die moeten van buiten komen. Samenwerking in partnerschappen en netwerken, dat ziet men als de te volgen nieuwe weg. Belangrijk probleem: interne remmers. Aanpassen gaat van Au!. Overal en altijd.
Lange tijd vormden land, arbeid en kapitaal de bronnen van onze welvaart. Het welvaartsniveau was in belangrijke mate afhankelijk van de beschikbaarheid van deze productiefactoren en van de kundigheid waarmee ze werden ingezet. In de kapitalistische economieën domineerde de factor kapitaal. De kapitalist is niet anders dan de deskundige die weet hoe kapitaal optimaal te laten renderen. Klassieke kapitalisten van het type Rockefeller werden in de loop van de tijd vervangen door de meer anonieme professionele managers.
In het rijtje land, arbeid en kapitaal is sprake van een oplopende bewegelijkheid. Land ligt vast, je kunt hooguit wat spelen met eigendom. De mobiliteit van de factor Arbeid is al groter. En kapitaal is tegenwoordig bijna net zo snel als het licht. Grotere mobiliteit betekent een grotere potentie om welvaart te genereren. Het wordt immers makkelijker om de productiefactor daar in te zetten waar het rendement het grootst is. Transportfaciliteiten (ook elektronisch) en grenshindemissen bepalen vaak de bewegelijkheid.
De genoemde set productiefactoren is al enige tijd niet meer compleet. Kennis hoort erbij, sterker nog, kennis is in de moderne samenleving de belangrijkste welvaartsbron geworden. Peter Drucker stelde in 1993 al vast dat we toen middenin de overgang naar een post kapitalistische samenleving zaten. Een samenleving waarin kenniswerkers en kennismanagers de toon zetten. Het zijn niet langer de kapitaalspecialisten die de hoofdrol spelen bij het genereren van welvaart, hoewel ze nog steeds van grote betekenis zijn, maar de kennisspecialisten die weten hoe je rendement uit kennis haalt. En in de praktijk betekent dat vaak: rendement uit mensen halen. Maar nu niet meer gebaseerd op spierkracht maar op breinkracht. Waarde wordt in deze nieuwe omgeving gecreëerd door productiviteitsverhoging en innovatie. Beide berusten op kennistoepassing.
De bewegelijkbeid van kennis hangt af van het type kennis. Kennis die op een of andere wijze gecodificeerd is, is in deze telecomwereld zeer fluïde. Kennis die verankerd is in de hoofden van mensen (zoals kapitaal vastgelegd kan zijn in vastgoed) bezit per defmitie de bewegelijkbeid van zijn drager. Dat geldt ook voor een aspect als creativiteit. Het vergroten van het rendement van deze kennis door de bewegelijkbeid te vergroten impliceert het vergroten van de mobiliteit van kenniswerkers. Hier is, in termen van optimalisering, nog een wereld te winnen. Onderzoek laat zien dat de meeste mensen hechten aan een stabiele woon- en werkomgeving, zeker als ze deel uitmaken van een gezins- en/of familieverband. Maar zelfs dan zijn er allerlei mogelijkheden om de "mobiliteit van breinen" te bevorderen. Mobiliteitsverhoging van kenniswerkers is terecht een van de belangrijke doelstellingen van de Europese Commissie waar het gaat om het versterken van de Europese Onderzoeksruimte.
De toenemende bewegelijkbeid van de verschillende productiefactoren, in sterke mate bepaald door bijbehorende transportfaciliteiten, leidt tot een relatief snel veranderende economische wereldkaart. Zo blijven de mogelijkheden van fysiek transport toenemen. Veel belangrijker nog zijn de stormachtige ontwikkelingen op het gebied van datatransport, met een revolutionaire rol voor intemettechnologie. Deze toegenomen bewegelijkbeid heeft grote invloed op de snelheid waarmee opkomende economieën zich ontwikkelen met ingrijpende gevolgen voor concurrentieverhoudingen, marktposities en kennisontwikkeling.
Dit maakt de wereld, zeker ook voor bedrijven, minder voorspelbaar. De mogelijkheden voor bedrijven om kennis af te schermen en voor een langere periode, "in splendid isolation", een eigen strategisch ontwikkelingstraject te volgen nemen af. Het antwoord is Open Innovatie. Accepteer de nieuwe omstandigheden en doe je voordeel met de toegankelijkheid van de kennis van derden. Kijk eens op de volgende sites:
- InnovationNet: Intranet Web Portal voor 18.000 P&G innovatoren ('global lunchroom for exchange of ideas);
- InnoCentive: Grootste virtuele lab ter wereld: post problemen van 30 leden in een
netwerk van 70.000 geregistreerde probleemoplossers (vaste beloning);
- NineSigma: Identificatie van meest kansrijke kennisleveranciesr (wereldwijd);
- YourEncore: 400 gepensioneerde onderzoekers en ingenieurs voor korte-termijn klussen.
Drs. Gerard van de Schootbrugge, 2006
Medewerker van TNO Strategie en Planning
