September 1963. Een still uit de documentaire die de oud-Veritijnen Marcel van Dam en Ries Moonen in dat jaar maken van de komst van een nieuwe lichting studenten in Utrecht in het algemeen en van de introductietijd op Veritas in het bijzonder. Jan Veldhuis beantwoordt hier vragen van de documentairemakers.Het betrof hier een KRO-productie. De documentaire werd in september 1964 op tv vertoond.
Toen ik in 1963 aankwam, was Jan Veldhuis nog net in functie als praeses. Wij werden tijdens de groentijd in kleine groepjes aan het Veritasbestuur voorgeleid en troffen daar midden achter de bestuurstafel een streng ogende hoogwaardigheidsbekleder die minstens twee keer zo oud leek als wij ons voelden en die ontegenzeggelijk veel ontzag inboezemde. In werkelijkheid was Jan zeven jaar ouder wat onder die omstandigheden aanzienlijk was. Ook deze scène uit de groentijd 1963 is toen overigens op film vastgelegd door de oud-Veritijnen Ries Moonen en Marcel van Dam. Een documentaire over het ontgroenen in opdracht van de KRO. In 1962 was het goed misgegaan bij het Amsterdams Studentencorps (de hockeystick-affaire en het “Dachautje spelen”). De media stonden in 1963 op scherp. Jan meende dat het verstandig was de luiken te openen. Marcel van Dam was welkom. Een besluit dat hem toen niet door iedereen in dank is afgenomen. Jan: ‘Als ons bestuur dit plan aan het begin van het bestuursjaar (in 19620 had moeten verdedigen was het absoluut niet geaccepteerd.’
Vijftig jaar later (tijdens de kroonjaarreünie in 2013 van mijn jaar, GvdS) kreeg ik zelf de beelden voor het eerst te zien. Ze riepen een gevoel van nostalgie op. En verwondering. Eind jaren zestig was het immers voorbij met deze elitaire en archaïsche folklore. Zo zag de buitenwereld het. Net als de binnenwereld. Het was over. Jasje, dasje, pluutje, het was voorbij, definitief. Jan deelde volledig mijn verbazing toen hem later ook bleek dat het uitsterfproces niet volledig was geweest. Sterker nog, de corporale gewoonten en tradities keerden in de loop van de jaren tachtig in volle hevigheid terug. De nieuwe tijdgeest, waarin het sprookje werd ontmaskerd dat bomen zomaar uit zichzelf tot in de hemel groeien, en waarin nieuwe generaties studenten ontdekten dat ze aan de bak moesten omdat het geld ergens in de boze buitenwereld verdiend moest worden. En in die nieuwe samenleving, met haar snel groeiende meritocratische karakter, bleek de oude studentenvereniging nieuwe stijl uitstekend te gedijen. In Aeterna Veritas heeft auteur Cees Willemsen daar volgens Jan, die samen met zijn oude vriend Tom Stoelinga aan de wieg stond van deze ambitieuze geschiedschrijving, verstandige dingen over gezegd. Moeten we achteraf constateren dat die jaren zestig/zeventig misschien niet het nieuwe normaal, maar het oude abnormaal waren? De historicus Veldhuis laat zich niet verleiden tot een apert oordeel. Hoe het ook zij, midden in die "herstelperiode", in 1986 werd Jan voorzitter van het College van Bestuur van zijn oude universiteit. Terug in Utrecht, waar hij ruim twintig jaar eerder ook al te maken had gehad met het bestuur van de universiteit. Toen als praese van het Veritasbestuur. Het was in die periode dat hij ontdekte dat hij besturen leuk vond, waarschijnlijk omdat hij er een zekere aanleg voor had.
Worsteling
In de levensloop van Jan Veldhuis zijn een paar belangrijke periodes te onderscheiden. De seminarieperiode, de studie in Utrecht, incl. Veritas (j.v.a. 1959), na afronding van zijn studie en een jaar research in de VS met een Fulbright grant, vanaf 1968 functies bij Buitenlandse Zaken, de Universiteit Leiden en het ministerie van O&W (directeur-generaal en inspecteur-generaal van het onderwijs) en van 1986 tot zijn pensioen in 2003 voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht. In combinatie met de talloze nevenfuncties een rijk verhaal dat we in dit bestek helaas geen recht kunnen doen.
Jan Veldhuis wordt in 1938 als oudste van vier kinderen in Hengelo geboren. Een katholiek gezin. Vader en moeder hebben beiden een onderwijsachtergrond. Op zijn twaalfde kiest Jan voor de weg die naar het priesterschap moet leiden. ‘Sociale aspiraties in combinatie met idealisme en jeugdige devotie.’ Het aartsbisschoppelijk kleinseminarie in Apeldoorn. Een internaat met een puik gymnasium. Daarna twee jaar filosofie-onderwijs aan het Philosophicum Dijnselburg in Huis ter Heide. De volgende stap, het grootseminarie Rijsenburg in Driebergen, komt er niet meer van. Groeiende twijfel aan de waarheidsaanspraken van de Kerk en de daarmee verbonden eisen van gehoorzaamheid en celibaat brengen hem ertoe de priesteropleiding te beëindigen. Jan: ‘Op mijn weg naar volwassenheid stonden twee opgaven centraal: mijn rol in ons gezin na het vroege overlijden van mijn vader, ik was veertien, en het wegkomen uit de priesteropleiding. Ik ben met dit laatste vijf jaar bezig geweest. Het leefklimaat was plezierig. Een fijne groep vrienden. Het onderwijs boeide me. Maar de twijfel bleef en groeide. Juist omdat er ook zoveel positieve kanten waren, kostte het afscheid veel moeite.’ Geen rancune, eerder dankbaarheid. Het heeft zijn leven verrijkt. En de banden zijn ook nooit verbroken. Zo was hij jarenlang lid en tenslotte ook voorzitter van het bestuur van de Radboudstichting, een instelling die ook voor Veritas altijd van belang is geweest.
1959. Moederziel alleen naar Utrecht
