Terug naar de anale fase

Praatje van 19 januari 2022

Terug naar de anale fase



Adem diep in en houd je vast. Relax. We gaan terug naar de anale fase. Mijn vaste lezers weten het nog maar al te goed. Mijn vorige praatje zond ik het net op met de weinig prikkelende titel: Terug naar de orale fase. Waarom niet gewoon Kauwgom vraag ik mij nu af, want daar ging het toch over? Ja, daar ging het over, maar ook weer niet helemaal.

Dat alles neemt niet weg dat ik weer eens zo’n ondermaatse titel de wereld in had geslingerd. Zo’n titel waar de zoekende cybermens, de moderne Googelaar met zijn eigenzinnige zoekmachine, alleen nog op terecht komt als hij hopeloos verdwaald is. Ik ben er gewoon niet goed in, in titels in het algemeen en in titels die Google doen ontploffen al helemaal niet.


Kerstmis

De bron van Terug naar de orale fase lag op Eerste Kerstdag 2021. De dag waarop we in gezinsverband Get Back, de nieuwe film over de Beatles, bekeken (deel 1). Niet vermoedend dat de dag daarop, Tweede Kerstdag, de kiem werd gelegd voor dit vervolgverhaal, het freudiaanse vervolg op de orale fase en daarom door mij betiteld als Terug naar de anale fase. Ook geen geweldige titel maar in combinatie met de eerste wel wat pakkender. Het zou zomaar de start van een serie kunnen betekenen! Ik verwacht voor deze titel, ook om heel platte redenen, wat meer aandacht van Google. Straks meer over dit opmerkelijke vervolg, eerst nog even de titel als fenomeen.


De sneue drs.

Zelf ben ik nooit verder gekomen dan een titel die al weer geruime tijd geleden is gesneuveld in het geweld van de internationalisering en uniformering van de academische titulatuur en die je nu met goed fatsoen niet meer voor je naam durft te plaatsen. Met dank aan Brussel en Jo Ritzen, verder een erg aardige man. Ik heb het uiteraard over de doctorandus (drs.), de strompelaar die voorbestemd is doctor te worden maar de eindstreep niet haalt. Zo verging het mij in ieder geval. Ik kwam te kort, schoot te kort, zeg het maar, en werd vervolgens nog lange tijd “beklemd titelloos wakker” zoals Wim Kan het ooit noemde. Wim Kan is intussen ook zelf al lang weggezakt in het drijfzand van de historie. En zo zal het uiteindelijk ook gaan met onze batchelors en masters. China zal met andere titels komen.


Gelijk betaald

Verder is het vooral ijdelheid, niets dan ijdelheid. Onderwijzers krijgen binnenkort eindelijk evenveel betaald als leraren op een middelbare school. Het is ze gegund, ook de kleuterjuffen die al eerder onderwijzers werden. Als we consequent zijn, moet dan ook het beloningsverschil tussen universitaire docenten en kleuterjuffen niet worden opgeheven? Een kwestie van de tijdgeest aanvoelen. We willen nu eenmaal een egalitaire samenleving ook op het punt van kennis en inzicht. En we zijn goed op weg. Iedereen heeft immers tegenwoordig overal verstand van en dat hadden we enkele decennia geleden toch echt niet durven dromen. In zo’n samenleving is toch geen plaats voor onderscheidende titels? zo vraag ik u.


Cliff Richard

Mannelijke batchelors laten zich soms batchelor boy noemen. En dat brengt me op Cliff Richard.



Cliff Richard scoorde in november 1962, het jaar dat de Beatles uit hun ei kropen, met de Batchelor Boy een grote hit. Cliff krijgt, in het liedje, van zijn vader te horen: jongen jij bent een vrijgezel…en zorg vooral dat je dat blijft, “until your dying day”. Een lekker deuntje met een vaderlijk advies waarvan niemand toen kon vermoeden dat Cliff het letterlijk zou nemen. Hij was een held, een ladykiller. Hoeveel meisjes hebben niet van hem gedroomd? Die aardige knaap, die je toch moeilijk een rauwe rocker kon noemen. De vraag is of er ooit sprake is geweest van een zekere mate van wederkerigheid qua dromen.


Cliff, nog steeds actief en batchelor boy, is in 1940 geboren als Harry Rodger Webb. Na het verwerven van de riddertitel in 1995, hij wel, schijnt er nu ook een ruimtetelescoop naar hem vernoemd te zijn. En niet de eerste de beste. De Webb-telescoop, waaraan ruim 15 jaar is gewerkt (kosten circa 9 miljard dollar), werd op 25 december 2021 (toeval?) gelanceerd en is als opvolger van de intussen befaamde Hubble-telescoop de hoop van de sterrenkundigen om nog dichter bij de oorsprong van heelalles, bij het ultieme scheppingsmoment, het begin van de tijd, te komen. Het is duidelijk dat sterrenkundigen met onze Cliff hun sterbegrip wat hebben verbreed. En terecht. Want het grote wonder is natuurlijk dat er op een onnozel maar toch bijzonder planeetje na bijna 14 miljard jaar iemand opstaat en met zijn onafscheidelijke Shadows niet alleen een knaller van een hit produceert maar er dan ook nog naar gaat leven. Het zal mij verbazen als de Webb-telescoop een exoplaneet vindt die hier qua evolutie ook maar bij in de buurt komt. Wat minder verbaast is dat Cliff in 2008 bekend maakte dat hij al langere tijd samenwoonde met een voormalige rooms-katholieke priester.


Freud

Zo, dat geeft weer troost en lucht op. Terug naar de orale fase, een fase in de psychoseksuele ontwikkeling van het kind, waar ooit Freud aandacht voor heeft gevraagd. Net als voor de daaropvolgende anale fase. Na het eerste jaar wordt volgens Freud de controle over de sluitspieren, zindelijkheid, een nieuwe belangrijke uitdaging voor de peuter. Als dat maar in een liefdevolle en vreugdevolle sfeer wordt aangeleerd is er niks aan de hand. Een misschien goedbedoelde maar onhandige begeleiding kan echter ook in deze tweede fase tot zogenoemde fixaties leiden die een leven lang meegaan. En dan moeten er nog drie fases komen! Dan is het ook zo gek nog niet dat de markt voor psychologen zeer uitnodigend is.


Pleepapierprofilering

Had ik deel 1 gewoon de titel kauwgom mee kunnen geven, deel 2 had ook simpelweg pleepapier kunnen heten. Punt is namelijk dat er al enige tijd op mijn bureau een half-gebruikte rol toiletpapier staat. Een ludiek kerstpresentje van een gewaardeerd familielid dat we hadden uitgenodigd een hapje mee te eten op Tweede Kerstdag. Gezien het verrassende, bijna freudiaanse geschenk had ze zich duidelijk ingeleefd in mijn relatie tot het kerstdiner met zijn uitbundige orale en uitgelaten anale fasen. Een prachtige metafoor voor het psychiatrische model dat Freud meer dan een eeuw eerder ontwikkelde ten aanzien van de ontwikkelingsfasen van het kind en van de uitwerking op de volwassene als er in die ontwikkeling storingen optreden. Het zet je aan tot bespiegelingen waarbij je maar liever niet in de spiegel kijkt.


En zo bleek die eerste titel toch minder treurig dan ik vreesde. Hij had een tweede titel uitgelokt. Van oraal op Eerste Kerstdag naar anaal op Tweede Kerstdag. Een toevallige, maar interessante coïncidentie, Freuds leerling Jung, gefascineerd door coïncidenties, zou er diep in zijn gedoken. Een wonderbaarlijk vervolgverhaal zonder veel verband. Lekker modern dus.


Ik heb een plaatje van de rol in het verhaal opgenomen. Ik wijs op twee belangrijke feiten:

-De rol is bedrukt, op zich een veel voorkomende gemoedstoestand van het toiletpapier, maar in dit geval toch opmerkelijk, met sudoku’s. En niet zomaar een patroontje, nee allemaal verschillend. Bedoeld om op te lossen. Lijkt het.

-De rol is niet meer compleet. Er is al flink aan gescheurd.


Sudoku en Scryptogram

Zo probeert uw auteur onverenigbare zaken aan elkaar te knopen.



Het is na zoveel jaren ook bij mijn schoonfamilie breed bekend dat ik in de rust en de overzichtelijkheid van Het Kleinste Kamertje tot grote prestaties kom. Ik beleef er niet zelden momenten die ik zonder aarzelen lucide durf te noemen. Vraag niet naar een harde verklaring. Freud is dood en ook Jung is ons ontvallen. Het is gewoon een feit. Zo probeer ik al veertig jaar een keer in de NRC te komen als winnaar van het wekelijkse Scryptogram. Het levert twintig euro op en het heeft me al jaren van mijn leven gekost. Met zo’n cryptogram loop je regelmatig vast omdat het vaak een kwestie is van omdenken. Het is een soort treitertraining. Het leven heeft mij geleerd dat dan een verbond met het vastlopen van de stoelgang wonderen kan doen. Een halfuurtje vrijwillige opsluiting zorgt bijna altijd en op alle fronten voor ontsluiting. Het laagste en het hoogste stuwen elkaar blijkbaar op tot grote prestaties. Of zoals de alchemisten al wisten: "Zo onder, zo boven."


Maar zeg nu zelf, een cryptogram of een sudoku, dat is toch wel van een verschillende orde. Mijn helaas veel te vroeg overleden vriendje Thom van de Heuvel liet me een keer trots een door hem gecomponeerd, niet al te ingewikkeld programaatje, we zouden het nu een algoritme noemen, zien waarmee hij iedere sudoku in een flits wist op te lossen. Ik weet zeker dat hem dat met het wekelijkse cryptogram van de NRC nooit was gelukt. Met de NRC naar de WC, dat werkt wel. Maar hoe programmeer je dat? De spijsvertering voltrekt zich volgens een analoog algoritme dat niet in detail vastligt zoals bij onze digitale algoritmes. En hoe de laatste fase van dit analoge algoritme interageert met de al even wonderlijke, probleemoplossende algoritmes in ons brein, het Scryptogramdeel van het verhaal, in de veilige rust van Het Kleinste Kamertje, dat kan ook de grootste egalitaire geest ons niet vertellen. Het is een en al wonder en gedonder als de broek eenmaal onbespied op de enkels rust en de NRC-bijlage geduldig op het fonteintje ligt.


Toiletpapier

Nadat ik de opmerkelijke rol uit zijn verpakking had bevrijd, moest ik bekennen dat ik de toegepaste print toch wel een erg ludieke verheffing vond van wat normaal zo bitter weinig aandacht krijgt. Ja, bij schaarste, als er op grote schaal gehamsterd wordt, laat de rol zijn ware blotebillengezicht zien. Als de rol de hoofdrol wordt, voelen we even de angst dat we met lege handen aan de slag moeten. Vooral de jeugd raakt dan in paniek. Niks gewend. Erg verwend. Oudere generaties hebben zich nog moeten redden met repen krantenpapier. Niet ideaal, maar beter dan niks. En die oudere generaties lezen vaak nog de papieren krant, zeker als ze het wekelijkse cryptogram waarderen. Met een smartphone wordt het al gauw behelpen.


Tja, een sudoku op de rol, hoe moet dat? Het begint er al mee dat je op dat WC-papier niet kunt schrijven. Ergernis! En stel dat je dan toch iets van een oplossing op papier heb gekregen. Daar gaat dan acuut een bruine streep doorheen, in ieder geval geen beschaafd goed-teken. Het klopt niet. Nog erger is dat de scheurlijnen dwars door de sudoku’s lopen. Niet over nagedacht door het ingehuurde marketingbureau. Dat versterkt het gevoel van trieste nutteloosheid nog eens aanzienlijk. Overigens bleek bij rondsnuffelen op internet dat er tegenwoordig van alles op het toiletpapier wordt gedrukt. Het sudoku-idee is nauwelijks uniek. Dan kun je er zomaar een euro meer voor vragen. Er is duidelijk een markt voor lieden die overal schijt aan hebben, dan wel aan specifieke zaken, en die dat ook willen beleven en misschien ook wel tonen.

Aanvankelijk heb ik de rol enkele keren aangesproken, maar dat begon me al snel tegen te staan. Er klopte iets niet. De aanblik van die eindeloze waslijst van sudoku’s hinderde mijn “frei schwebende” benadering van het Scryptogram. Was het niet beter om de rol een nieuwe identiteit te geven? Was het niet eerder een voorbeeld van volkskunst, bedoeld voor hippe Vinexwijken? Zeker in deze tijd van genderneutraliteit en vrouwenverheffing is toiletkunst een hachelijke expressievorm.


Potprotest

Bijna exact tien jaar geleden, op 30 januari 2020, kwam het Noordhollands Dagblad al met het volgende opmerkelijke bericht:

Kunst of een voorwerp dat discriminerend is voor de vrouw? Het Duitse stadje Lüchow, 140 kilometer ten zuidoosten van Hamburg, staat op zijn kop. Aanleiding vormt de mannen wc in het lokale Rolling Stonesmuseum. Daar heeft de 62-jarige eigenaar, Ulrich Schröder, een aantal urinoirs - plat gezegd pisbakken - laten ophangen in de vorm van een opengesperde mond, inclusief knalrode lippen.

De bakken, ontworpen door de Utrechtse Meike van Schijndel, zijn afgeleid van het Rolling Stoneslogo dat bij het album Sticky Fingers (1971) werd geïntroduceerd. Het logo, inclusief uitstekende tong, werd in 1970 onder de titel ’Tongue and Lip Design’ ontworpen door de Brit John Pasche.


In Lüchow staat Van Schijndels creatie bekend als ’Kisses-urinoiren’. In de lokale media regent het nu klachten van vrouwen die aanstoot nemen aan de pisbakken. Een aantal heeft zich ook bij Schröder zelf gemeld. Volgens de museumeigenaar, een voormalige bankier, gaat het echter om kunstobjecten. Hij stelt verder dat bij het Stoneslogo ook niet te zien is of het de mond van een vrouw of een man is. Bij de gemeente zit men met de zaak in de maag aangezien er 100.000 euro subsidie voor het museum is gegeven.

Burgemeester Hubert Schwedland heeft iedereen die aanstoot neemt aan de urinoirs aangeraden er met een grote boog omheen te lopen. „Voor mij is het duidelijk een kunstobject”, aldus de burgervader. Schröder is ook niet van plan ze weg te halen. Zeker niet nu de hele affaire hem alleen maar gratis reclame oplevert voor zijn museum.


Het Kleinste Kamertje

Zou mijn sudoku-rol in zo’n omgeving niet beter tot haar recht komen? Ook deze overweging werd snel gecanceld. Toen ik eens wat rondsnuffelde op internet bleek, zoals al opgemerkt, het artistiek upgraden van de pleerol overweldigende vormen aangenomen te hebben. Noem het decadentie, maar blijkbaar is de neiging tot het opleuken van alledaagse zaken, het gewone een beetje bijzonder maken, diepgeworteld en daarmee commercieel interessant. Hoe leuk is het niet als bezoekers met een grote glimlach van jouw kleinste kamertje terugkeren en zich met een vette knipoog weer in de groep voegen? En als het zo werkt kan het snel gaan, zoals het omikronvirus laat zien. Dan hangen er al gauw stratenvol komische rollen om het kleine leed wat te verzachten.

Niet overal in de wereld zijn er kleinste kamertjes en niet overal is toiletpapier al doorgedrongen. Ik zie nog een opmerkelijke foto voor me, gemaakt van een openbaar toilet in, naar ik meen, Kabul. Stel je voor, een groot carré omsloten door een muur van een meter hoog. Op de muur, met de blote billen boven een binnenterrein, mannetje aan mannetje, de poepers, zonder gène de ochtendkrant doorbladerend en, wie weet, een cryptogram of een sudoku oplossend. De vrouwen moesten zich thuis behelpen.


Toiletpapier heeft de wereld intussen wel veroverd maar niet totaal. Volgens een bericht op de site Quora spoelt men in Indonesië de bilnaad met de linkerhand af met water uit een fles, die in de rechterhand wordt gehouden. De fles die daarvoor wordt gebruikt en bij de wc staat, heet bottol tjèbok. Eigenlijk is dat veel hygiënischer dan afvegen met droog wc papier, mits daarna de handen, vooral de linker, met zeep worden gewassen. Maar zeep is in Indonesië lang niet overal bij de hand. De linkerhand heet daarom wel de onreine hand. Eten doet men dan ook bij voorkeur met de rechterhand als er zonder bestek wordt gegeten.

Voor de liefhebber een serie opgepimpte kleine kamertjes. Klik hier: https://kleinste-kamertje.nl/

Het Schoenmakers Kapelletje gelegen aan de Schoenmarkt in Antwerpen met het Boekentoilet op de eerste verdieping. De wanden van het Kleinste Kamertje zijn volledig bekleed met lederen boekbanden. De bril van het toilet rust op drie gestapelde boeken.



















Rollenspel

De multifunctionele eigenschappen van de wc-rol komen jaarlijks aan het licht tijdens Moederdag en Vaderdag.



Niet onvermeld mag blijven dat je met rollen toiletpapier ook erg leuk kunt knutselen. Ooit was ik vader van enkele jonge kinderen. Zowel op Vaderdag als op Moederdag kwamen de kleinen vol trots thuis met sprookjesachtige 3-D-tafrelen opgebouwd uit een degelijke basis van de kartonnen kern van de wc-rol. Maar ook de maagdelijke, volle rollen nodigen uit tot architectonische hoogstandjes. Als ik Hoogeveen noem dan weten jullie waarschijnlijk al genoeg. Op 15 november 2015 kon RTV Drenthe melden:


Ze hebben het gehaald! 'Team Playroll' uit Hoogeveen heeft het wereldrecord een piramide van wc-rollen bouwen, gehaald. De piramide is vandaag gemeten en blijkt 4,53 meter hoog te zijn. Dat is voldoende voor een nieuw record. Het bouwsel bestaat uit zo'n 43.000 wc-rollen. De laatste rollen plaatsen, was nog niet gemakkelijk. Er werd door de bouwers nog flink gediscussieerd over de vorm van de piramide en hoe de laatste rollen gezet gingen worden.

De laatste bouwer, Arsham zat bovenop de piramide en moest door een trap in de piramide na afloop naar beneden klimmen. Een spannende actie, want de toren kon daardoor instorten of omvallen (over het gevaar dat Arsham liep, wordt niets gemeld, GvdS). De wc-rollen worden gedoneerd aan de voedselbank (kort daarna is in Drenthe en omgeving het hamsteren begonnen, GvdS).

Kosmonauten

Valt er misschien nog een les te trekken uit het bovenstaande? Laat ik het zo zeggen, er valt altijd wel ergens een les uit te trekken.


Als we het over de anale fase hebben dan gaat het in dit betoog over de ontwikkeling van een mens(enkind). Maar je kunt het verhaal ook opschalen naar de mensheid als geheel. De mensheid die op een ruimtescheepje door de ruimte vliegt. Zijn wij niet allen kosmonauten? In / op een ruimtescheepje dat tot voor kort praktisch geen grenzen kende. We konden er onbekommerd in boeren, poepen, piesen en flatuleren. Sterker nog, een enorm aantal grote en kleine huisdieren deed ook ongehinderd mee. Maar dat ruimtescheepje heeft wel degelijk zijn grenzen. Net zoals de ruimtestations en de ruimtemissies naar andere hemellichamen. Een retourtje Mars kost zomaar drie jaar. Dan moet je heel goed gaan nadenken welke voeding efficiënt is, hoe je die in het ruimteschip kunt produceren, en hoe je alle afvalproducten weer kunt hergebruiken. Een circulair proces waar uiteraard wel energie voor nodig is. Er wordt hard aan gewerkt, want we Musk en Bezos willen echt naar Mars. Cynisch: voor het geval het hier op Aarde onleefbaar wordt! Zeggen ze. Het wordt hoog tijd dat we ook ons ruimtescheepje Aarde op die manier gaan inrichten zodat we op een evenwichtige manier de anale fase achter ons kunnen laten. Wie niet op tijd zindelijk wordt, gaat vroeg of laat ten onder aan onbeheersbare fixaties. Zouden Musk en Bezos de hoop al hebben opgegeven?

Bewoners van het International Space Station ISS aan tafel. De gerechten zijn allemaal afkomstig van de Aarde. Langdurig leven op de Maan of Mars vereist dat men ter plekke zijn voedsel kan produceren.



Espunt, 19 januari 2022.


Nog even: Cliff en de Webb-telescoop was een grapje, maar dat hadden jullie ongetwijfeld al begrepen.