Wie als jeugdige in de jaren vijftig over de schreef ging, weigerde met twee woorden te spreken of tijdens het bidden voor het eten zijn vader schielijk bespioneerde, die kreeg er van langs. En niet zo’n klein beetje. Wat dacht je wel. Bij een korte broek met wijde pijpen was het niet moeilijk een bil bloot te leggen om deze vervolgens met de blote hand of met een hard voorwerp te kastijden. In romans van latere datum lazen wij dat sommige pedagogen hier een zekere opwinding bij voelden. Dat is ons echter ontgaan. Wij wisten niet beter dan dat wij de tuchtiging hadden verdiend. Als de broekspijpen te nauw waren, ging de hele broek omlaag zodat de volle en blanke bips doelwit werd. Wij hebben de neiging om deze aanpak als kindermishandeling weg te zetten. De Vijftigers zagen dat anders. Zij spraken niet voor niets liefdevol van billekoek (om begrijpelijke redenen zonder tussen-n-). Het pak slaag en de corrigerende tik zorgden ervoor dat wij er gloeiend bij waren in de jaren van wederopbouw. De jaren van ‘Nederland Herrijst’. .
Meestal was een enkele tik voldoende voor het gezag om weer voor langere tijd met waarschuwingen en /of dreigingen te kunnen volstaan. Het verkeerde negeren en het goede belonen was pedagogisch nog niet geland. Het leven als een loterij zonder nieten, een spel met alleen maar winnaars, geen hel meer om de hemel betekenis te geven, geen gezeik allemaal rijk, de nieuwe economie, iedereen in de WAO of een basisloon, het moest allemaal nog worden uitgevonden door verlichte geesten of was volstrekt onbespreekbaar. Het was in die wat dreinerige jaren vijftig zeker niet zo dat er maar op los werd gerost. Dat neemt overigens niet weg dat het in de veelal grote gezinnen van die tijd niet ongebruikelijk was dat er altijd wel een deugniet over de knie van moeder hing te spartelen om zijn herprogrammering te incasseren. Moeder combineerde dit belangrijke onderdeel van de opvoeding vaak met het uitkloppen van matjes en kleedjes wat ook moest gebeuren en waar in die tijd duidelijk meer aandacht voor was dan in deze tijd.
Een die alles ziet
Het klinkt uit mijn mond misschien wat vreemd, maar deze ogenschijnlijk hardvochtige aanpak kwam voort uit liefde en zorg voor het opgroeiende grut dat immers in de problemen zou komen als het zich niet aan de regels hield, als het niet leerde inzien dat de meeste fietsen een ander toebehoorden, dat stoplichten niet zomaar op rood sprongen, gevonden voorwerpen aan het buro dienden te worden afgegeven (waar ze veilig waren…), als het niet leerde tot tien te tellen wanneer blinde woede opkwam, als het niet leerde zich te gedragen ook als er niemand keek (want Eén was er die alles zag). Kortom, het driftleven diende onder gezag te komen van de ratio. Het grootbrengen van kinderen toonde enige verwantschap met het africhten van een huisdier. Een slecht opgevoede hond krijgt na enige tijd terreurneigingen. Een slecht opgevoed kind gaat evenzo onaangename trekjes vertonen. In de jaren daarna was sprake van het omgekeerde: dan werd je voor zwakbegaafd uitgemaakt als je je aan de regels hield. De tijd van de anti-christ en de anti-autoriteit.
Na de jaren vijftig kwam er ook in opvoedkundige zin bevrijding. Onder aanvoering van Margareth Mead en Dr. Spock werd de kinderbil tot verboden gebied verklaard voor opvoeders en kreeg het kind, bil incluis, een autonome sterrenstatus. Kinderen werden ook nog eens schaars. Het gevolg: weerloze zieltjes die volgeprojecteerd werden met uitzinnige talenten en die, loyaal als ze zijn, alles in het werk stelden om aan de torenenhoge verwachtingen te voldoen. Ze kregen op jonge leeftijd bakken vol bewondering en respect over zich uitgestort en gingen zich daar al snel naar gedragen. Onuitstaanbaar dus. En als het dan later allemaal een beetje tegenviel, ging dat grappige jochie dat zo spontaan zijn zegje deed in het programma Praatjesmakers, respect eisen. Het werd een onbestuurbaar projectiel, zonder remmen, dat meende recht te hebben op succes en rijkdom. En zo werkt het natuurlijk niet. Dus, watskeburt: het lontje werd korter naarmate de frustratie groeide. Wat nou, ratio en drift. In het lontenhoofd is het kermis, een gekkenhuis. Extreme en extreem snel wisselende prikkels zorgen voor chaos. Rust is er nooit, want rust is een gemiste ervaring. We noemen het nu ADHD, over een tijdje heet het weer anders. Het is natuurlijk nooit helemaal zwart-wit. Zelfs het kortste lontje heeft nog wel een sociale functie. Al was het maar een stille tocht waar mensen toch behoefte aan blijken te hebben. Ik zou niet graag van cultuurpessimisme worden beticht.
Vadertje en moedertje
