Gerard van de Schootbrugge & Espunt

Innovatie van Innovatie 3

'Phantasie ist wichtiger als Wissen'

 Enkele jaren geleden hield de bekende MIT-econoom  Lester Thurow in de Ridderzaal de jaarlijkse Innovatie-lezing. Een interessant verhaal waarin hij Europa een confronterende spiegel voorhield. Ook over creativiteit maakte hij enkele interessante opmerkingen. Zo wees hij erop dat de Amerikaanse topuniversiteiten de factor creativiteit een steeds groter gewicht geven bij het toelaten van nieuwe studenten. Denkkracht is er voldoende, scheppend vermogen, dat gaat voor het onderscheid zorgen. Bij individuen, bedrijven en samenlevingen.. Einstein zei het al: "Phantasie ist wichtiger als Wissen, denn Wissen ist begrenzt''.

Europa maakt zich terecht zorgen om zijn concurrentiepositie. De Lissabondoelstelling ten spijt lijkt de achterstand op de VS eerder groter dan kleiner te worden. En we weten diep in ons hart ook wel hoe dat komt. Het is vooral een mentaliteitskwestie. Het is jong tegen oud, ambitie tegen berusting, risico tegen voorzichtigheid, vooruitgang tegen behoudzucht, winnen tegen meedoen, zelfvertrouwen tegen twijfel. Een goede mental trainer die dat in een paar jaar rechtbreit  Zelfs als we Lissabon cijfermatig zouden halen, zou het tussen de oren nog lange tijd scheef zitten.

Maar goed, in de wereld van innovatie is de tweede plaats ook nog steeds aantrekkelijk. Niet de derde of lager, dan ben je tegenwoordig te laat. Maar ook die tweede plaats is voor de Europese Gemeenschap geen vanzelfsprekendheid meer. Het leek even goed te gaan toen Japan economisch wegzakte, maar intussen zijn er nieuwe uitdagers in de arena verschenen en tot overmaat van ramp krabbelt Japan ook weer op.

Nog niet zo lang geleden kwam er een omvangrijke Japanse delegatie bij TNO op bezoek om van gedachten te wisselen over innovatie en innovatiebeleid. Vertegenwoordigers van toonaangevende bedrijven als Toyota, Shimizu, Mitsubishi. Ze vertelden dat Japan zijn innovatiesysteem opnieuw aan het doordenken is. Voorlopige conclusie: de meeste indicatoren staan op groen, maar er is één indicator die een duidelijke zwakte verraadt. Japan is niet creatief genoeg en dat is in de huidige mondiale concurrentieverhoudingen zorgelijker dan ooit..

In een eerder stadium kon Japan een economische toppositie bereiken op basis van technologisch meesterschap, efficiency en kwaliteit en niet te vergeten een agressieve exportpolitiek. Die kwaliteiten zijn er nog steeds maar ze zijn niet meer uniek. Wie tegenwoordig in staat en bereid is zijn arrogantie te onderdrukken en te leren van anderen, kan snel vooruitgang boeken. Het valt dan ook te verwachten dat concurrentie zich in toenemende mate zal toespitsen op kwaliteiten die minder expliciet zijn en daardoor minder makkelijk overdraagbaar. Die zich niet zo eenvoudig in formules laten vangen. Die dieper verankerd zijn in de ideeënwereld van mensen en culturen. Creativiteit is daar een voorbeeld van. En het is bekend dat de Japanse cultuur daarin verschilt van bij voorbeeld de Europese. Daarbij moeten we direct aantekenen dat Europa in dit opzicht overigens zeker niet homogeen is. Sterker nog, de diversiteit van Europa zou wel eens een voordeel kunnen betekenen.

Naarmate voor meer grijpbare aspecten van het economisch proces geldt dat hun bijdrage aan de productiviteit en de innovatie een optimum heeft bereikt,  verschuift de aandacht naar de minder grijpbare aspecten, zoals creativiteit en verbeeldingskracht. Onze Japanse gasten wilden graag weten hoe we in Nederland, bij TNO, omgaan met deze nieuwe uitdaging. Veel concrete adviezen konden we niet geven. Maar we hebben wel geprobeerd uit te leggen dat er in ieder geval drie belangrijke aspecten aan dit thema zitten:

1) Als creativiteit een bepalende succesfactor is of wordt, dan moeten we gaan nadenken over het bevorderen, ontwikkelen, herkennen en selecteren ervan.

2) Het gaat om een nieuwe balans tussen creativiteit en intelligentie. Alleen creativiteit werkt niet. Alleen intelligentie is niet genoeg

3) Creativiteit gedijt in een vrije samenleving waarin ideeën met elkaar kunnen wedijveren, waarin wetenschap en kunst elkaar bevruchten, waarin creativiteit in aanzien staat.

De Japanse gasten maakten ijverig aantekeningen. Uiteindelijk zullen ze het toch op hun eigen manier moeten doen. Cultuur laat zich nu eenmaal lastig aanpassen. Of hun bereidheid om te leren van de rest van de wereld ook onder de nieuwe omstandigheden  voldoende is om de economische wedloop vol te houden, zal in de komende jaren blijken. Overigens zou deze houding ons ook niet misstaan. Want alleen creativiteit is evenmin genoeg.

Drs. Gerard van de Schootbrugge (2006)

Medewerker van TNO Strategie en Planning