Sint Nicolaas naar het beeld dat in Bari staat. Met minder haar en zonder mijter. Zijn beenderen werden in 1087 uit Myra ontvreemd en overgebracht naar Bari nadat de islamitische Seltsjoeken in Mra de baas waren geworden.
Op de laatste dag van onze rondreis bezochten wij Bari en daar heeft, zoals wij allen weten, Sint Nicolaas zijn meest recente rustplaats gevonden. Wie mij wat beter kent, begrijpt dat het bezoek aan de basiliek een enerverende ervaring was. Bari is Sint Nicolaas. In de kerk opvallend veel vrouwen met een Russisch uiterlijk en een hoofddoek. Nicolaas is de beschermheilige van moedertje Rusland en daar hebben ze waarschijnlijk nog altijd meer vertrouwen in dan in leiders van eigen bodem. Al met al een mooie afsluiting van een mooie reis. Ik realiseer me dat onze versie van de Goede Sint er vooral is voor de kleinen. Maar ik vraag me wel af of hij niet wat meer aandacht moet geven aan de kleinen in de oerwouden van Kongo.
Pygmeeën in de buurt van de Noordpool. Het liet me niet los. Wikipedia bracht, zoals vaker, helderheid. Het woord "pygmee" bleek afgeleid van het Oudgriekse πυγμαῖος (spreek uit pugmaios) wat zoveel betekent als "zo groot als een vuist". De oudste vermeldingen van pygmeeën komen voor bij de Egyptenaren rond 2500 v.Chr. Ze waren er bekend om hun dansen. Interessant omdat we heel veel later hebben ontdekt dat in ieder geval Afrikaanse pygmeeën opvallend muzikaal zijn. Pygmee is dus niet de naam van een Afrikaans volk maar eerder de aanduiding van kleine mensenrassen, die bijvoorbeeld ook in Azië voorkomen. Dan blijft de stap naar de Noordpool natuurlijk groot maar niet langer onbegrijpelijk. De Deense geograaf Claudius Clavus heeft eind 15de eeuw voor het eerst de aanduiding Pygmeeën gebruikt voor de kleine mensen die in het hoge noorden leefden. Het is duidelijk dat hij het over eskimo’s had.
Dr. Paul Julien, zelf 1,64 m, in Kongo, tussen zijn Pygmeeën van de Basua-stam . Hier stond een fraaie foto uit zijn boek Pygmeeën uit 1953.
Toen H. tijdens het diner met mij over zijn Pygmeeën begon, kreeg ik ineens een beeld voor ogen van een kleine, bejaarde man, voor de serredeur van zijn oude, statige villa in Wassenaar. De foto stond in de krant bij een bericht van het overlijden van Paul Frédéric Joseph Alphonse (Paul) Julien (Utrecht, 28 maart 1901 - Wassenaar, 17 februari 2001). Een Nederlands ontdekkingsreiziger ('woudloper', zoals zijn uitgever hem noemde) en antropoloog die rond de Tweede Wereldoorlog maar vooral in de jaren daarna grote bekendheid kreeg door zijn Afrikaanse reisverslagen. Paul Julien publiceerde een paar opmerkelijke boeken over wat toen nog ‘donker Afrika’ heette. Het meest bekende ‘Kampvuren langs de evenaar’. Ondertitel: Herinneringen aan tien jaar anthropologisch onderzoek in West- en Centraal Afrika. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1940. Rijk geïllusteerd met prachtig, eigen fotomateriaal. De boeken van Paul Julien stonden bij ons op de plank. En het was deze Paul Julien die vooral onder de Pymeeën in Kongo veel onderzoek heeft gedaan en hij stond bekend als ‘De vriend van de Pygmeeën’. In mijn historische Afrika-beleving had je Schweitzer, Stanley en dan toch wel Paul Julien. Als je leest wat deze man, die niet eens veel groter was dan zijn geliefde Pygmeeën, allemaal aan ontberingen moest trotseren, dan besluipt je toch de verbazing dat hij op een maand na honderd is geworden. En hij woonde, zonder dat ik het wist, bijna om de hoek.
Ik maakte H. deelachtig van het beeld van Paul Julien dat bij me op was gekomen. Hij keek me vermoeid maar dankbaar aan. Eindelijk weer eens iemand die oprechte interesse toonde in zijn verhaal en in het lot van zijn kleine vrienden. En zo was het ook.
Espunt, 1 juni 2018.
In de Vrij Nederland van 29 januari 1994 verscheen een uitgebreid artikel over de toen 92-jarige dr. Paul Julien. Hij was een devoot rooms-katholiek. Hier stond hij afgebeeld in zijn huis in Wassenaar met een Borfimah, een medicijnbuidel gevuld met menselijke botten, bloed, vet, nagels en haren.
