Was het nu wel of niet de kruisboog?
De bizarre dood van Mary Terwiel - de Meijere in 1991 hield de gemoederen jarenlang bezig. Röntgenfoto toont de ligging van de Bic-pen diep in de schedel.
Ik zou nu graag terug willen naar Utrecht Centraal maar er staat nog een bijzondere anekdote op de deur te bonken. Van het een komt het ander. Het is weer al hak op de tak dat de klok slaat. Vooruit dan maar. Ik moest ineens denken aan een verhaal dat ik ooit hoorde van Pek van Andel, een in veel opzichten bijzondere en zeker ook inspirerende figuur, een creatieve dwarsdenker en een goede bekende van me. Het gaat om de Leidse balpenmoord.
Heel kort. Op 26 mei 1991 treft een 19-jarige jongen thuis zijn moeder dood aan. Pas een dag later komt door een röntgenfoto een zwarte Bic-pen aan het licht die helemaal in de schedel zit. Aanvankelijk gaat de politie er van uit dat de vrouw is gestruikeld met de pen in haar hand. Al snel wordt toch haar ex-man verdacht, daarna haar zoon. Die zou haar met een kruisboog hebben beschoten. Zijn therapeute meldt dat bij de politie. Hij wordt in 1995 veroordeeld tot twaalf jaar cel. Maar deskundigen protesteren en uiteindelijk volgt vrijspraak. Zaak gesloten.
Eerst leek het een bizar ongeluk met een Bic-pen, toen werd het een 'perfecte moord' met een kruisboog. Daarna werd het toch weer een ongeluk. In 2013 werd namelijk door forensisch toxicoloog professor Donald Uges nog een derde optie aangeleverd: zelfverminking dan wel zelfmoord. Een Australisch onderzoek had uitgewezen dat zelfverminking met een balpen (of een vergelijkbaar voorwerp) door de oogkas vaker voorkwam.
Neurochirurg Martin van Duinen schreef in 2000 naar aanleiding van de balpenzaak al een boek over dit soort hoofdletsel. Hij geloofde niet in de valtheorie, maar ook niet in zelfdoorboring. De pen had de middenhersenen zodanig beschadigd dat al heel snel bewusteloosheid of de dood moest zijn ingetreden. Doorduwen als je in coma bent, kan niet. Ten derde zat volgens Van Duinen de pen te diep om die zelf te hebben doorgedrukt. ,,Dat kan alleen als de pen zelf kinetische energie had. Met andere woorden, afgeschoten was door een kruisboog.''
Via, via vernam ik op een feestje dat het hier om een nogal getroebleerd Leids gezin ging. Vader was hoogleraar theoretische natuurkunde. Zoonlief vertelde aan zijn therapeute, en op school, dat hij de dader was. Hij had de Bic-pen met een kruisboog op zijn moeder afgeschoten. In het licht van de eerdere passage waarin ik zelf bijna een oog had getroffen, zal de lezer begrijpen dat deze tragedie me hier echt begon te interesseren. Van Eric naar mijn loodverzwaarde pijl en dan nu een Bic-pen. Dat gaat er bij een beetje boogschutter toch echt niet in. En zeker niet in een oog.
De therapeute brengt de rechter op de hoogte. Sommige deskundigen hebben grote twijfels over deze toedracht. Politie en rechter zijn wel overtuigd. De zoon wordt veroordeeld voor moord en krijgt twaalf jaar. Er volgt hoger beroep. Nu komt de Groningse hoogleraar oogheelkunde Worst in actie. Hij zet zijn medewerker Pek van Andel aan het werk: oude oogheelkundige publicaties nalopen en experimenteren.
De experimenteel oogheelkundige Pek van Andel, onderzoeker bij de Rijksuniversiteit van Groningen en zich later ontwikkelend tot de expert in ons land op het gebied van serendipiteit, doet op eigen initiatief een aantal schietproeven op varkenskoppen en later op een menselijk hoofd dat 'ter beschikking van de wetenschap' was gesteld. Zijn proeven tonen aan dat wanneer op korte afstand met een kruisboog op een oog wordt geschoten, het plastic omhulsel van de Bic-balpen in het oogdak blijft steken terwijl de inktstift verder de schedel inschiet. In de Leidse zaak was hiervan geen sprake. Hij ziet ook dat de inkt in de vulling zich verschillend gedraagt bij schieten met of vallen op een Bic-pen die men in de hand houdt. De zoon wordt uiteindelijk vrijgesproken.
Een bizarre zaak met in een soort van hoofdrol de boog. Hier niet de pijl-en-boog, maar de pen-en-boog, een variant die in de tijd van Eric de Noorman niet voorkwam. Misschien een vreemde conclusie, maar ook de kruisboog heeft een ontwikkeling doorgemaakt richting verdringing van ons gezapige bestaan. En dan krijgt zo’n casus alleen al om die reden een enorme lading. In feite tot op de dag van vandaag! En dan wekt het ook geen verbazing dat iemand als Renate Dorrestein daar een roman op baseert: Het duister dat ons scheidt uit 2003.
