Kort verhaal, 19 september 2017
Weten of geweten worden
‘En Wouter, zie je nog steeds sterretjes?’
Het was oom Ferdinand. Hij vond het altijd leuk mij een beetje plagen. Gelukkig zag ik hem alleen als mijn vader jarig was. Hij was een broer van mijn vader.
‘Ja oom Ferdinand.’
‘Professor in de sterrenkunde?’
‘Ik denk het wel oom.’
‘Dan weet jij vast wel waar de zon blijft als hij is ondergegaan.’
Ik vermoedde een strikvraag en was op mijn hoede. Ik zag de visite mijn kant opkijken. Ook dat gemene rotneefje. Al die ogen. Ze verlamden me. Een vervelende vraag. Koortsachtig bladerde ik in mijn hoofd door mijn sterrenkundeboek. Hoe zat dat ook al weer met de zon? Maar ik was het in alle opwinding helemaal kwijt en ik zette me schrap voor het gegrinnik dat weldra zou opklinken.
Ik had in die tijd niet door dat ik regelmatig volwassen familieleden ergerde als ik ze weer eens op onjuistheden betrapte. Dan zeiden ze dingen die niet klopten met wat er in mijn sterrenkundeboek stond. De namen van de planeten? Tante Sjaan kwam gerust aan met een sterrenbeeld uit de Dierenriem. Ze riepen maar wat. Ik wist de namen van de planeten feilloos op te noemen. Te beginnen bij Mercurius die het dichtst bij de zon staat. Ik voegde er graag aan toe dat het aan de ene kant van die planeet, ‘dat is de kant die altijd naar de zon is gekeerd’, zo heet was dat lood er smolt. Aan de andere kant was het eeuwig nacht en bitter koud. Mijn vader knikte ongeduldig. Het knikken zag ik wel, het ongeduld niet.
Momenten van triomf beleefde ik als, wat soms ook gebeurde, een tante mij om raad vroeg. ‘Hoeveel kilometer is het naar de maan, Wouter? Dat weet jij vast wel.’
Een vraag die niet helemaal toevallig was. Het hele land zat in die tijd op zondagavond op het puntje van de stoel naar Sprong in het Heelal te luisteren, een ijzingwekkend spannend hoorspel. Operatie Luna. Ik kroop bijna in de radio. Maar die ondergaande zon brak me nu even lelijk op.
Oom Ferdinand blies een venijnige wolk sigarenrook op me af. Waarschijnlijk om duidelijk te maken dat hij het was die op familiefeesten recht had op alle aandacht en niet een of andere slecht opgevoede wijsneus tevens snotneus, die niet geleerd had dat hij niet voor zijn beurt moest praten. Het effect van de door een Willem II Signorita gegenereerde gaswolk was een acute astma-aanval. En dan te bedenken dat oom Ferdinand altijd sigarenbandjes voor me meebracht die ik dankbaar aanvaardde en met zorg inplakte in een schoolschriftje.
De astma-aanval was in zekere zin mijn redding. Mijn vader zette me in de achtertuin neer om weer op adem te komen. Onderweg naar de tuin stopte mijn moeder me in de keuken nog vlug een schoteltje met daarop een plakje cake toe.
Toen ik een half uurtje later weer binnenkwam, riep oom Ferdinand: ‘Kijk, daar hebben we Wouter weer. Die heeft vast uitgezocht waar de zon gebleven is. Of heb je de sterrenhemel bestudeerd? Wil je nog steeds professor worden, jongen?’ Ik knikte. ‘Zal ik je een goede raad geven, Wouter?’ Ik knikte opnieuw.
'Weet je wat jij moet worden? Jij moet professor in de Weetnietkunde worden. Wat vind je daar van?’
Daar was weer dat domme gegrinnik. Ik zag de lol van deze grap totaal niet in en vluchtte naar mijn kamer. En naar mijn sterrenkundeboek. Wat een afgang: Professor in de Weetnietkunde! Wat had ik die eikel van een oom Ferdinand graag met een knietje achter de zon aan over de rand van de aarde gekegeld. Maar ja, dat kon natuurlijk niet. Ik wist dat de aarde geen rand heeft waar je vanaf kunt vallen. Sterker nog, het heelal heeft ook geen rand. Je kon niet met een raket buiten het heelal terecht komen. Daar had ik meer moeite mee. Weetnietkunde. Wat een afgang. Maar dat ik nog veel niet wist, was me intussen wel duidelijk.
Toen mijn schoolkameraadjes op voetbal gingen, meldde ik me aan bij een schaakclub. Mijn vader, die beweerde dat dammen moeilijker is dan schaken, had me de regels van het schaakspel uitgelegd waarna we regelmatig op zondagochtend na de kerk een partijtje speelden. Toen ik het stadium bereikt had dat ik soms kon winnen begon ik er echt lol in te krijgen. Op een gegeven moment kwam mijn vader thuis met een boekje van de beroemde Nederlandse grootmeester Max Eeuwe waarin de belangrijkste openingen werden beschreven. Alleen al die namen: het koningsgambiet, het geweigerd damegambiet en nog een hele lijst. Ik werd er op een bepaalde manier heel blij van.
Nadat ik ze onder de knie had gekregen wilde mijn vader alleen nog met me dammen. Ik was natuurlijk niet gek. Hij kon niet meer van me winnen, dat was het. Hij had geen zin om dat boekje door te spitten. Ik wel. En dus ging ik schaken bij Capablanca, door vrijwel de hele familie aangeduid als Casablanca. Oom Ferdinand had de film ook gezien maar iets wat op schaken leek was hem niet opgevallen.
Overigens maakte mijn keuze voor dat duffe schaken mij niet veel populairder bij mijn klas- en straatgenoten. Ik kwam terecht in een gezelschap van brillende bleekneusjes die zelden buiten kwamen en al helemaal niet om te voetballen. Een beetje nerveuze knapen waarvan een aantal duidelijk een tic had. Maar daar viel mee te leven. Maar dat ze hoegenaamd geen interesse voor meisjes hadden vond ik raar. Of was het eerder andersom? Ontbrak de interesse bij de meisjes en waren ze daarom gaan schaken? Ik vond dat een vervelende gedachte die bleef rondspoken in mijn hoofd. En er spookte al zoveel rond.
Waar ik nog meer moeite mee had was hun beheersing van het schaakspel. Ik kon dan mijn vader misschien aan, maar hier liepen jongens rond die mij alle hoeken van het schaakbord lieten zien. Die me uitlegden dat je er met alleen de opening niet bent. Er was ook nog een middenspel. En op het eindspel kon je gerust je hele leven blijven studeren. Ik vond dat allesbehalve geruststellend. Veeleer verontrustend.
Sterrenkunde, schaken, wel meisjes, geen meisjes, alles bij elkaar probeerde ik toch een beetje mijn eigen plan te trekken. En dan ben je al gauw een buitenbeentje. Niet altijd leuk, maar het was niet anders. Professor in de Weetnietkunde! Als iets me dwars zat was dat het wel.
Op de middelbare school maakte ik voor het eerst kennis met het fenomeen van de Homo Universalis. De mens die alles kan als hij maar wil. Alles, dus niet alleen sterrenkunde of schaken. Het oude Griekse ideaal: voortreffelijk worden op het terrein van retorica, grammatica, wiskunde, muziek, filosofie, aardrijkskunde, natuurlijke historie en gymnastiek. Kunst en Wetenschap. Met als boegbeeld de alleskunner Leonardo da Vinci. Wat nou Weetnietkunde. Alweetkunde zul je bedoelen. Encyclopedist.
Al snel bleek dat ik in staat was enorme hoeveelheden feitenkennis in me op te nemen. Een tijd lang was ik een onverzadigbare spons. Maar toen duidelijk werd dat al die kennis zonder de grotere verbanden weinig betekende, keerde ik mentaal terug naar de wereld van de wetenschap. Toch was de sponsperiode niet geheel verloren tijd. De spons bleef, zij het minder gulzig, in tact. En ik kon een tijd lang aardig bijklussen met allerlei quizzes totdat ik een te bekende verschijning werd. Er waren in die tijd maar twee tv-zenders. Maar met een beetje België (ik was onder meer heel succesvol in de quizz Lel tegen de Bel) en een beetje Bondsrepubliek liep het toch aardig op.
