Dreigende koeltorens van een kerncentrale. Het is maar stoom.
Het uitroken van de schoorsteen uit ons randstedelijke wereldbeeld heeft onze Piet van Kleur zijn kleur gekost. In mijn jeugd hadden wij in Hilversum een mooie melkfabriek (op de Larenseweg), waar veel stoom vanaf kwam. Iedereen was daar trots op. Het was de tijd dat we ons pas zorgen maakten als een schoorsteen zijn laatste adem had uitgeblazen.
Natuurlijk zaten we toen ook al in de omklemming van een economisch systeem dat alleen kon bestaan bij de gratie van een nietaflatende groei. Maar dat wisten we toen nog niet, dat hadden we niet gehad, dat hoefden we niet te kennen. We genoten massaal van het economische wonder dat ieder jaar opnieuw een paar procent extra in de poeplap opleverde. Dat dat binnen een eeuw tot een catastrofe zou kunnen leiden waar de aardbeving in Turkije, hoe erg ook, kinderspel bij was, kwam niet bij ons op. Bij niemand.
Samengesteld interest, dat klinkt nog redelijk onschuldig. Exponentiële groei is al wat dreigender. Groei op groei, dat leidt tot explosie of implosie, of tot allebei. Overdreven? Lees even door s.v.p.
Volgens de legende zou ene Sissa Ben Dahir het schaakspel hebben uitgevonden. De Indiase koning Shirham was er blij mee en wilde Sissa belonen. Die pakte zijn schaakbord en legde op het eerste vakje een graankorrel, op het tweede twee korrels, op het derde vier, en zo verder: 8, 16, 32, enz. Sissa vroeg de koning om zo alle vakjes te vullen. Die was verbaasd dat iemand als Sissa, die nota bene het schaakspel had uitgevonden, met zo’n onnozele wens kwam. Steeds opnieuw, tot de dag van vandaag, onderschatten zij die boven ons gesteld zijn het effect van exponentiële groei. Het duurde een week voordat de koninklijke rekenaar had uitgerekend hoeveel graankorrels er nodig waren. Hij kwam op: 18.446.744.073.709.551.615 korrels op. De oogst van al het graan van de wereld, van meerdere tientallen jaren.
Het is dit jaar vijftig jaar geleden dat de Club van Rome met zijn “doomsday” boodschap kwam. Ik zie ze nog voor me, die grafiekjes vol exponentiële groei die op een bepaald moment onhoudbaar wordt. En dan ook nog zo’n beetje rond deze tijd. Ik herinner me hoe de weldenkende elite een handje hielp om alle akelige voorspellingen onder het tapijt te schuiven. De Club had in zijn prognoses immers de wonderbaarlijke inventiviteit van het menselijk genie genegeerd. Onze wetenschappers en technici zouden, zoals steeds, tijdig met verrassende oplossingen komen. En dus dronken we een glas, gaven nog eens gas en bleef niets meer hoe het was. Maar ga nu niet onnozel de Nutricia met zijn stoom de schuld geven.
De beeldschermmens verdraagt geen uitstoot meer, maar hij realiseert zich niet dat dat beeldscherm direct, en ook als symbool voor zijn manier van leven, verantwoordelijk is voor alle mogelijke uitstoot. Hij ziet het alleen niet meer, en als hij het dan nog ziet dan is dat bij de gratie van datzelfde beeldscherm. Les: we hebben vijftig jaar onze kop in het zand gestoken en dat zand is intussen knap heet geworden. Dus stoppen we ons hoofd er nog maar wat dieper in.
Voorbij Zoetermeer neemt de zon gas terug. Weg kwellend schijnsel. Mist. Het uitbundige winterzonnetje lost op in een gordijn van waterdamp. Als je niet beter wist, zou je zo maar de Nutricia hier de schuld van kunnen geven. We rijden van de verblinding in de vermisting. Het zicht blijft beperkt, het opletten blijft geblazen.
In zekere zin kan ik de mist wel waarderen. Het is in ieder geval een treffende metafoor voor de wijze waarop wij, nog steeds, de toekomst tegemoet snellen. En de mist beschermt me ook voor het chagrijn dat ik steeds vaker voel opkomen als ik op dezelfde route steeds meer opgesloten word tussen onontkoombare blokkendozen, distributiecentra, de nieuwe kroonjuwelen van de vooruitgang, uitgesmeerde versies van wat eens de wolkenkrabber was.
Het mooie Groene Hart verdwijnt uit het zicht en uit het hart. De boeren hebben het gedaan. Ze moeten nu eindelijk eens oprotten. We hebben de ruimte en de stikstofrechten nodig voor grote en kleine blokkendozen en natuurlijk voor festivals.
Ik zal niet ontkennen dat er in de agrarische sector, ook opgehangen aan de groeigalg, zaken uit de hand zijn gelopen. Fors uit de hand gelopen. Maar daar zijn we met zijn allen verantwoordelijk voor. En daar hebben we met zijn allen van geprofiteerd!
Was het niet de socialistische voorman Sicco Mansholt die in 1945 als minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening aantrad met de strijdkreet: “Nooit meer honger”. De productiviteit moest omhoog, en Wageningen en de Rabo wisten hoe. Later heeft hij deze weg naar schaalvergroting als Eurocommissaris vanuit Brussel nog een Europees vervolg gegeven. Het werkte. Te goed.
Hij had in die periode te Brussel in 1972 nog een korte relatie met de 39 jaar jongere Petra Kelly, later een van de oprichters van Die Grünen. In de periode na zijn pensionering werd Mansholt sterk beïnvloed door de Club van Rome. Zijn contact met Petra Kelly zal hebben meegespeeld. Mansholt kreeg spijt van de invoering van de Europese landbouwsubsidies en de schaalvergroting. Maar zijn pogingen om deze ongedaan te maken mislukten, onder andere door verzet van de boeren die inmiddels in groten getale afhankelijk waren geworden van subsidie uit Brussel.
Ik hoor het Marcel van Dam, ooit staatssecretaris in het kabinet Den Uyl (1973 – 1977) nog zeggen. Op een toon die verraad suggereerde. In mijn eigen woorden: Er zijn eigenlijk maar twee zaken waar we na de oorlog met zijn allen rijk van geworden zijn: de agrarische export en het aardgas. Is het toeval dat beide nu, 50 jaar na de Club van Rome en na Van Dam en Mansholt, de Gekleurde Piet toegespeeld krijgen? Hoe lang zal het nog duren voordat onze blokkendozen sneuvelen? En is het niet vreemd hoe we nu met twee van de belangrijkste publieke voorzieningen, energie en voedsel, omgaan?
De beeldschermmens wil geen schoorstenen meer en ook geen stank van mest. Op de slagersafdeling van de wijksuper valt het reuze mee met de ammoniaklucht. De beeldschermmens wil wel de ruimte van het platteland, maar niet de stank. Toch is een kritische eigen voedselproductie waarmee het volk een zekere periode kan overleven niet zo’n gek idee, lijkt mij. We hebben toch wel iets geleerd van de coronaellende? Maar misschien ook niet.... We konden zelfs geen mondkapjes meer maken toen we ze nodig hadden. De Zware Jongens hielpen gelukkig een handje. Als straks ook de voedselvoorziening geheel via onze vanuit verre landen volgestopte blokkendozen moet komen, staan we vroeg of laat opnieuw met lege borden.
