Sovjet-Unie 1938. Trofim Lysenko, die de productiviteit in de USSR wilde verbeteren door rasverbetering op basis van de evolutietheorie van Lamarck. "Aangeleerde" eigenschappen zouden naar een volgende generatie kunnen worden doorgegeven. Het werd de officiële leer. De gevolgen waren desastreus.
Hoe je daarmee de mist in kunt gaan bewijst het voorbeeld van de manier waarop in het communistische Rusland tegen de evolutietheorie werd aangekeken. Lamarck in plaats van Darwin, onder leiding van Lysenko en gesanctioneerd door Stalin. Essentie: de erfelijke eigenschappen van individuele organismen zouden kunnen worden beïnvloed door veranderingen van de omgeving waardoor die nieuwe eigenschappen direct worden doorgegeven aan de volgende generatie, zoals de giraf die zich moet uitrekken om bij vruchten in een boom te komen, zijn uitgerekte rek doorgeeft aan zijn nageslacht dat direct met een wat langere nek wordt geboren.
Snelle en stuurbare veranderingen, veel sneller dan door toeval en selectie (Darwin) mogelijk is. In die tijd door de Communistische Partij van de Sovjet-Unie aangeduid als de verwerpelijke "bourgois-genetica". De ideeën van Lysenko waren aantrekkelijke als de samenleving maakbaar moet zijn en je een hele samenleving snel op een hoger plan wil brengen. Maar ja, je kunt het wel willen maar de natuur werkt anders. Het resultaat was dat de productiviteit in de landbouw in Rusland ernstig achterbleef bij die in het Westen. En het hielp ook niet om Rusland van het alcoholisme te bevrijden. Na de dood van Stalin haalden de communisten bakzeil en Darwin mocht de schade herstellen.
De meem
Dat neemt natuurlijk niet weg dat culturele evolutie veel sneller verloopt dan biologische evolutie. Richard Dawkins introduceerde in de jaren zeventig de meem als een nieuw evolutie-element naast het gen. Memen evolueren en selecteren op breinniveau. Het zijn (stukjes van) ideeën die van brein naar brein springen en daarbij concurreren met andere memen. De moderne communicatiemiddelen hebben de meemwereld een geweldige boost gegeven. Op internet is een meem vooral een leuk filmpje dat zich snel verspreid. Maar het meemidee is een stuk serieuzer.
Succesvolle memen spelen ook op het niveau van sekse- en genderidentiteit een niet te onderschatten rol. Ze kunnen zelfs de genetische evolutie dwarsbomen. De levensdrang helpt ons te overleven. Genetische mutanten die deze motivatie ontberen hebben echter weinig overlevingskansen. En daarmee wordt zo’n genetische variant weg geselecteerd. Anders wordt het als memen gaan meedoen die bijvoorbeeld het belang van zelfmoord impliceren, zoals bij sommige sektes voorkomt. Deze memen kunnen zwaarder wegen dan de genetische gedragscomponenten. Hypes, trends, modes, influencers, idealen, wanen, overtuigingen, het zijn allemaal meemgedreven fenomenen die geheel of gedeeltelijk de biologie kunnen domineren. Biologie gebruikt pijn als een waarschuwingssignaal. Maar als de mode korsetten of stilettohakken voorschrijft wordt het pijnsignaal vaak genegeerd.
Interessant is ook de visie op homoseksualiteit. Hier gebeurde het omgekeerde. Er was lange tijd een overtuiging dat de herenliefde een psychische afwijking betrof die repareerbaar is. Dit idee bleek niet houdbaar. Kort door de bocht: homoseksualiteit heeft een biologische basis, waarmee je wordt geboren. Dus niks nurture maar nature. Een duidelijk andere basis dan het idee dat de vrouw, de tweede sekse van Simone de Beauvoir, puur de uitkomst is van cultuur en opvoeding.
Mannenvrouwen en vrouwenmannen
De laatste jaren is de hele discussie over de seksuele geaardheid en de beleving daarvan complexer en heftiger geworden. Naast de betekenis van de biologie speelt nu ook de betekenis van de psychologie, tot uiting komend in het begrip gender, een steeds grotere rol. Gender gaat over fenomenen als mannelijkheid en vrouwelijkheid, gedrag en gevoel. Biologische mannen kunnen feminien gedrag vertonen en zich zelfs vrouw in een verkeerd lichaam voelen. Evenzo bij biologische vrouwen.
Een kernpunt is de vraag welke relatie er is tussen sekse en gender. De polemiek is nauwelijks nog te volgen omdat er ook nog een emancipatie-aspect mee speelt (politiek). Uit een oogpunt van emancipatie lijkt er een sterke neiging te zijn om de genderidentiteit als resultaat van sociologie, psychologie en cultuur als uitgangspunt te nemen. Maaike en haar Paarse September maakten alle vrouwen lesbisch. In enkele progressieve landen worden de jongetjes ook al in een feminien ontwikkelingskader geplaatst. Verschillende landen hebben wetgeving ingevoerd waarin iemand alleen nog maar hoeft te verklaren dat hij/zij/het zich vrouw voelt, om vervolgens ook toegelaten te worden tot “de vrouwensfeer” (sport, etc.). Een deel van de feministen moet daar niks van hebben. Zoals steeds zien we hoe het fanatiek najagen van idealen, in welke vorm dan ook, uiteindelijk tot groot onheil leidt. Het zou mij niet verbazen als ooit stemmen opgaan om ook alle mannen lesbisch te verklaren... Het zou een hoop gedoe schelen. En uiteraard zijn er dan mannelijke en vrouwelijke lesbiennes.
Onze Maaike zit nog steeds in deze opwindende maar ook steeds meer chaotische revolutie. Ze heeft de tijd nog meegemaakt dat de genderidentiteit aan sekse-identiteit werd opgehangen. Biologische jongetjes werden opgevoed tot man, een enkele keer tegen de verdrukking in. We leven nu in een tijd waarin het omgekeerde gebeurt: de sekse-identiteit wordt aan de genderidentiteit aangepast, inclusief hormoonbehandelingen en operatieve aanpassingen. Maaike heeft daar moeite mee. Haar ideaal is nu: laat iedereen gelukkig worden met zijn individuele kenmerken. En ga er niet aan sleutelen. Lijkt me niet zo'n slecht idee.
Nog onlangs schreef ze een boek waarin ze medelijden toont met al die arme mannen die zich altijd maar mannelijk moeten gedragen en worstelen met de opgave om zich heldhaftig te manifesteren. En dat loopt, volgens Maaike, vaak helemaal verkeerd af. Tja, vanuit het radicale feminisme gezien, dat rustig beweert dat de man volstrekt overbodig is, is dit natuurlijk een slimme benadering. Ontneem de man zijn heldenopdracht, maak er allemaal lulletjes lampenkatoen van, en de eindoverwinning komt een stuk dichterbij. Want de lijn van de gelijkwaardigheid in het grote emancipatieproces is natuurlijk al lang gepasseerd. Het gaat nu veeleer om de eindoverwinning. Dat er dan misschien een nieuwe clash ontstaat tussen vrouwelijke vrouwen en mannelijke vrouwen lijkt me niet uitgesloten. De biologie laat zich niet wegpraten in duistere sprookjes en hermetische betogen.
Nog even een laatste ongerijmdheid waar ik nog geen antwoord op heb gevonden. Laten we uitgaan van het idee dat vrouwelijkheid en mannelijkheid worden overgedragen langs de weg van de psychologie en de sociologie. Jongetjes en meisjes worden onbesmet ontvangen en vervolgens in een model gekneed. Biologische jongetjes zullen meestal in het jongetjesmodel worden geperst, en net zo de meisjes. Maar soms gaat het mis. Dan voelt een jongetje zich toch meer een meisje en omgekeerd. Zo sterk dat het probleem pas wordt opgelost als er een lichamelijke aanpassing wordt uitgevoerd. Ze zijn in het verkeerde lichaam geboren. Maar wie meent dat dat lijf, die biologie, eigenlijk geen rol speelt, als het puur gaat om een genderontwikkeling, dan is er naar mijn mening iets mis met de redeneringen. Als een vrouw gemaakt wordt, hoe kan het dan dat een jongen die als jongen wordt opgevoed, uiteindelijk tot de conclusie komt dat hij zich meer meisje voelt? Naar mijn idee is de biologie dan ook een veel belangrijker factor dan nu wordt aangenomen. Ik weet dat feministen hier niet blij van worden, maar cognitieve dissonantie en leven met illusies gaat alleen maar meer problemen opleveren. M.a.w. biologische jongetjes en biologische meisjes verschillen van elkaar en die verschillen hebben in aanzienlijke mate een biologische oorsprong. En dat geldt niet alleen voor mensen.
En uiteraard is het niet helemaal zwart-wit. Er zijn allerlei varianten binnen het binaire man-vrouw-plaatje. En er zijn genoeg kenmerken waarin de verschillen nauwelijks aanwezig zijn. Maar de verschillen ontkennen lijkt me het negeren van de werkelijkheid. En dat in een tijd dat er bijvoorbeeld juist vanuit de medische wereld meer aandacht wordt gevraagd voor het belang om gezondheidsproblemen bij vrouwen anders te benaderen dan bij mannen. Dit nog los van het feit dat er duidelijke verschillen zijn tussen de mate waarin bepaalde fysieke en psychische problemen zich voordoen bij mannen en vrouwen.
Tegen het eind van haar boek over Fritzi komen we de volgende passage tegen:
"Maar Frederike overwoog nooit om in therapie te gaan. Evenmin voelde ze zich aangetrokken tot het feminisme, dat de strijd met het vrouwelijke slachtofferschap in de jaren zeventig en tachtig frontaal aanging. Ondanks haar vroegere vriendschap met MVM-voorvechtster Inge Stemmler (Man-Vrouw-Maatschappij), en haar instemming met veel emancipatorische ideeën, bekeek ze feministen in de jaren zeventig nog stuitend stereotiep als 'dikke lesbiennes met grote borsten'. Ze pakte haar problemen niet aan."
Hier kan Maaike het duidelijk niet laten Fritzi toch even een standje te geven. Foei!
Kijk uit voor het ideaal
Laten we proberen te voorkomen dat mensen/jongeren vanuit de wereld van de memen ertoe gebracht worden om keuzes te maken die niet berusten op op feiten gebaseerde inzichten. Laten we de variatie koesteren als een groot goed en elkaar uitdagen op gebieden waarop dat zinvol en acceptabel is. Laten we leren van voorbeelden. Fritzi was zo’n voorbeeld. Onnavolgbaar. Pogingen tot kopiëren zijn in haar geval bij voorbaat kansloos. En laten we voorzichtig blijven met al te grote idealen. Producten van de memenwereld, die tot nu toe alleen maar hebben geleid tot massale ellende. Klein houden, die idealen. Dat zou al een hoop schelen. En verder gewoon zoekend en tastend stapjes zetten.
Gerard van de Schootbrugge, augustus 2024
