De Schippers van de Kameleon. Eerste deel van een extreem succesvol project. Volgens de elite verpestende pulp. Volgens mij magistraal. De redding voor het jeugdige leesplezier.
Alleen de cultuurpausen mijden deze lectuur omdat ze er ernstig onpasselijk van worden. Waarschijnlijk leven ze in de overtuiging dat zij als elite de infantiele lezersfase ontgroeid zijn. En die overtuiging gun ik ze graag. Maar als cultuurprofeten zouden ze moeten durven erkennen dat het grootste deel van de lezers geniet van pulp en series. Bij mij begon het al vroeg: Ot en Sien, Puk en Muk, Dik Trom, Pietje Bell, Arendsoog, Bob Evers, Pim Pandoer, De Vijf, De Kameleon, Karl May, et cetera. Ik kon er geen genoeg van krijgen! En met de strips en de stripbladen was er natuurlijk al helemaal geen houden aan: Donald Duck, Ollie B. Bommel, Douwe Dabbert, Dick Bos, Suske en Wiske, Eric de Noorman, Kapitein Rob, Asterix, Lucky Luke, Buck Danny, Tarzan, Akim, Prins Valiant. Een kleine greep.
Bij de presentatie van Zwerg in 2012, mijn laatste jeugdboek, was ik zo vrij om steun voor mijn visie te zoeken bij een echte NRC-boekenman: Paul Steenhuis. Die had het ooit aangedurfd om een lovend boekje te schrijven over Hotze de Roos, de geestelijke vader van de Schippers van de Kameleon (Helden zonder zee, 1998). Terecht! Peter van den Hoven kwam erop terug in een gewichtig boek getiteld: Jeugdliteratuur bestaat niet (1998). Ik vond het onlangs in Putten. In hoofdstuk 8, “De zaligverklaring van de Kameleon” maakt Peter, ooit docent literaire vorming in het kunstonderwijs, het volk duidelijk hoe hij over Hotze de Roos en de tweeling Hielke en Sietse, en over Paul Steenhuis en medestanders denkt: ‘… Maar je begaat een blunder als je dit soort hapklare reeksen, die altijd opnieuw zullen worden uitgevonden (reken maar, ze zijn populairder dan ooit! GvdS), op een oneigenlijke manier afzet tegen andersoortige kinderboeken, die met meer literaire middelen zijn geschreven en een andere (meer actieve) leeshouding eisen van een ander soort publiek. Of van hetzelfde publiek, dat na verloop van tijd op de eenvormigheid van de serieformule is uitgekeken. Dat is op den duur immers het lot van alle zogenaamde “verdunde limonade” – series: ze bieden almaar meer van hetzelfde, steeds wateriger en smakelozer, tot je er meer dan genoeg van hebt…’. Kortom, het chagrijn druipt ervan af.
Bewaren en broeden
Ik gooi niet gauw zomaar iets taligs weg. Ik vrees dat ik dit gemeen heb met veel van mijn schrijfbroeders en -zusters. Wij delen een probleem: het diep doorleefde gevoel dat bijna alles vroeg of laat bruikbaar is in de virtuele schrijverswereld. We weten ook dat dit in sterke mate een idee-fixe is. Veel ooit gekoesterde bronnen liggen ergens onvindbaar te verstoffen. In de praktijk doe ik vaak veel minder met de bronnen/aantekeningen die ik heb geselecteerd dan ik me had voorgesteld. Zeg maar niks. Na een aanloop en een klein laatste duwtje heeft een verhaal namelijk de onweerstaanbare neiging om zijn eigen weg te kiezen. De schrijver transformeert dan in een chroniqueur, een volger, die hooguit optekent wat er uit zijn brein opwaait. Hooguit een begeleider. Overigens nog steeds geen sinecure, want het optekenen is een vak apart. Het brein verpakt zijn boodschappen in dichte mist. Daar moet je doorheen kunnen kijken en dat is niet iedereen gegeven.
Heel anders is het met de vaak ongezochte vondst die zich steevast voordoet bij het doorbladeren van ooit afgelegde maar nog niet verwijderde bronnen. Daar kunnen soms verrassende ideeën uit voortkomen. Bewaren heeft dus zeker zin, maar om een andere reden.
Dan Brown, over pulp gesproken
Zo kwam ik onlangs bij het opruimen van de garage de kersteditie van het weekblad Elsevier uit 2004 ineens weer tegen. Toch even de inhoudsopgave nagelopen. Alsof ik een splinternieuw tijdschrift in handen had. Heerlijk! Avontuur. Leesvoer! Schrijfvoer? En jawel hoor, daar trof ik zowaar een aardig artikeltje aan over het fenomenale succes van “De Da Vinci Code” van Dan Brown. Duizelingwekkende oplages (volgens Wikipedia meer dan 80 miljoen exemplaren verkocht), die alleen in het Engels of het Chinees mogelijk zijn. De schat waar alle uitgevers naar graven. De super-seller. De kampioen van het hooggebergte. Want verder is het in de boekhandel toch vooral overleven met kookboeken, doe-het-zelf-boeken, haak- en breiboeken, zelfhulpboeken, biografieën van jonge BN’ers, interessante criminelen en andere slimmeriken die weten door te dringen tot de dagelijkse slaapmutsjes, ook wel aangeduid met de loser-kreet praatprogramma’s terwijl ze natuurlijk gewoon talkshows heten. Het uitgeversbestaan is in feite alleen nog leuk als je er niet van hoeft te leven. Zoals ik nu zelf uitgever ben, met mijn TNO-pensioen, of als er een mecenas is die toch nog herinnerd wil worden.
Het eeuwige heil en de eeuwige roem
Het laatste is natuurlijk een eufemisme voor de wens om ondanks alle misstappen het eeuwige heil te verwerven, hoog in de hemel. Het kan ook zijn, alweer wat fijngevoeliger, dat je als mecenas probeert te voorkomen dat je nageslacht zich tot in lengte van jaren moet verdedigen voor een stamvader die niet deugde. In mijn woondorp Nootdorp staat aan de Veenweg de opvallend ruime Bartholomeuskerk. De realisatie ervan (1871) werd mogelijk gemaakt doordat een zekere Andreas Hofweegen, als een laatste goede daad, zijn vermogen aan de parochie schonk. Tot verdriet van de familie die naast de erfenis greep.
Mijn interesse in De Da Vinci Code (2003) ging en gaat verder dan het jaloersmakende succes van de uitgave. Want velen zijn geroepen maar weinigen uitverkoren (Mattheus, 22:14), om nog maar eens een onverbiddelijke bestseller te citeren. Zelf voelde ik nogal wat weerstand bij het lezen van het boek. Ik vond het slecht geschreven en/of vertaald en ik had direct door dat Dan op een slimme manier een bijzonder verhaal voor zijn commerciële karretje had weten te spannen, zodat het voor de niet-ingewijde lezer leek alsof Dan Brown een groot geheim had weten te ontrafelen. Het geheim dat Jezus van Nazareth niet was gestorven aan het kruis, maar getrouwd was met Maria Magdalena en met haar kinderen op de wereld had gezet. Gevlucht uit Israël kwam Maria Magdalena met haar kinderen in Zuid-Frankrijk terecht. Daar ontstonden contacten met hogere kringen die ertoe leidden dat het nageslacht van Jezus en Maria aanspraak kon maken op de Franse kroon (het Merovingische koningshuis). Al met al nogal een geschiedenis die een bom leek te leggen onder de autoriteit van de kerk van Rome. Altijd leuk en steeds weer goed voor een intrigerend intrigantenverhaal en voor een flinke oplage.
Ik was het echte verhaal, wat later ook geen echt verhaal bleek te zijn, al veel eerder op het spoor gekomen toen iemand mij ergens in de jaren tachtig attendeerde op een geruchtmakend boek van Michael Baigent, Richard Leigh en Henry Lincoln met als titel: “The Holy Blood and the Holy Grail”. De drie auteurs hadden eerder over dit thema documentaires gemaakt voor BBC 2. Ik moet eerlijk zeggen dat ik gepakt werd door hun boek en kort daarna ben afgereisd naar Rennes-le-Chateau, een piepklein dorpje bovenop een heuvel in de Langue d’Oc, dat het epicentrum bleek te zijn van alle opwinding. Aan de voet van de heuvel boden Joke en Jaap Rameijer in hun nederzetting Les Labadous een plezierig onderdak aan zoekende zielen, die daar vanuit de hele wereld neerstreken. Het hele gebied kreeg het karakter van een bedevaartsoord waar vogels van velerlei pluimage neerstreken om zich te laven aan de bizarre historie van de oude dorpspastoor Bérenger Saunière, die bij het restaureren van zijn kerkje op wonderlijke en belangwekkende documenten was gestuit. Jaap Rameijer organiseerde excursies naar een naburige grot waarin volgens hem Maria Magdalena had verbleven. Ik heb er ook in gestaan! Ik voelde niks.
Langzaam maar zeker werd het duidelijk dat het hier om een enorme hoax ging, aangejaagd door Pierre Plantard, de zelfverklaarde prior van de door hem als practical joke verzonnen Prioré de Sion, een geheim genootschap dat opgericht was tijdens de eerste kruistocht en sindsdien achter de schermen bezig was een afstammeling van Jezus en Maria Magdalena op de Franse troon te krijgen met in het verlengde het Europese keizerschap.
De Da Vinci Code, evenals Het Heilige Bloed en de Heilige Graal, was een goed voorbeeld van pseudowetenschap. Het succes zorgde voor een stortvloed aan vergelijkbare historische thrillers. De boekhandels lagen er een tijdje vol mee. Waren de goden kosmonauten van Erich von Däniken was een eerdere zeer succesvolle variant. Sommigen wijzen op het gevaar van deze pseudowetenschappelijke publicaties omdat ze krachtige complottheorieën blijken te voeden. Je komt er niet meer van af.
De auteurs van Het Heilige Bloed en de Heilige Graal klaagden Dan Brown aan voor plagiaat. Hun klacht werd in 2006 afgewezen. Het hof wees op de vrijheid om “wetenschappelijke gegevens” te gebruiken! Of ze maar even £ 3.000.000 wilden ophoesten! Kalt gestellt, letterlijk. Maar er is nu een nieuwe actie gaande van een zekere Jack Dunn die in 2021 het boek The Da Vince Fraude heeft gepubliceerd waarin hij aantoont dat Dan Brown zijn in 1997 gepubliceerde boek The Vatican Boys heeft geplagieerd.
Waarmee ik maar wil zeggen dat er vele wegen naar Rome leiden, maar dat de weg ernaartoe voor het schrijverke bijna onbegaanbaar is. Maar al dit gesomber straks terugzien in de jubileumbundel van Oostland Literair houdt de hoop levend. Waarop? Tja…
Het is ook na 10 jaar niet te laat alle hoop te laten varen.
