1896. De Klondike Gold Rush. Dit fenomeen drong door tot veel dromende breinen. It was a mass exodus of prospecting migrants from their hometowns to Canadian Yukon Territory and Alaska after gold was discovered there in 1896. The idea of striking it rich led over 100,000 people from all walks of life to abandon their homes and embark on an extended, life-threatening journey across treacherous, icy valleys and harrowing rocky terrain. Er deden ongeveer net zoveel kleine krabbelaars mee als met het REM-eilandproject.
Jullie begrijpen intussen dat de kleine zijsprongetjes die ik zo hier en daar maak, bedoeld zijn om de psychoneurologische breinverkenners een beetje te jennen. Maar nu dan toch echt het kerkhof van de kleine belegger. Het volgende (in blauw) is voor een groot deel ontleend aan het eerder genoemde artikel in Trouw van 30 mei 1994 van de hand van Ruud Verdonck (Trouw-journalist).
Het bouwrijp maken van het kerkhof begon kort nadat ik als lid van Veritas was toegelaten. Op 10 oktober 1963 schreef de Haagse reclame-acquisiteur Willem J. Hordijk (eerder ook betrokken bij de oprichting van Radio Veronica) de NV Reclame Exploitatie Maatschappij (REM) in bij de Haagse Kamer van Koophandel. Hij wilde vanaf zee tv-uitzendingen met reclame, toen nog verboden, op de Nederlandse televisie en radio gaan verzorgen. Er was al zoveel weerstand geweest tegen tv zonder reclame, en dan nu met reclame, het deed Den Haag en Hilversum rillen. Maar ook de geprinte media hadden hun bedenkingen.
Groot denken, veel geld, was echter niet Hordijks sterkste kant. Een illuster gezelschap trok het REM-idee naar zich toe. Scheepsbouwer Cornelis Verolme, die zei dat hij alleen interesse had in de maritieme orders, aannemer ir. P. S. Heerema, tijdens de oorlog een zeer fout Nederlander, bankier drs. J. M. Fehmers van Teixeira de Mattos (Onno Ruding heeft altijd oom Jan tegen hem moeten zeggen), die slechts optrad ten bate van derden die onbekend wensten te blijven, de advocaat mr. H. J. Minderop, de latere voorzitter van de TROS, die alleen maar de hoognodige juridische bijstand kwam verlenen, en D. W Dettmeyer, voormalig Haagse wethouder en secretaris van de VVD, die politieke adviezen aanreikte. Ook projectontwikkelaar Reinder Zwolsman was betrokken.
In de vroege ochtend van 17 augustus 1964, twee dagen na de eerste uitzending, verzamelde zich voor het kantoor van de Gebroeders Teixeira de Mattos, bankiers aan de Herengracht, een grote groep mensen die interesse hadden in een aandeel in de Volks Aandelen Trust, de VAT, een ideetje van Verolme om aan steun te komen. Uiteindelijk werden er 350 000 aandelen van twintig gulden verkocht aan zo'n 100 000 kleine beleggers. Nog eens 250.000 aandelen kwamen in het bezit van enkele grote beleggers. Een ware goldrush. De waarde van de aandelen vlogen omhoog. Het resultaat was niet alleen een mooi bedrag om te investeren maar betekende ook een achterban die zich betrokken voelde bij het eerste commerciële piratenstation dat tv-programma's naar Nederland ging brengen. Verolme had ook bedacht dat de uitzendingen van een “booreiland” voor de kust moesten plaatsvinden. Beter dan vanaf een schip zoals bij Veronica. Dat idee bleek niet zo gelukkig… Het booreiland werd in Schotland gebouwd en kwam 6 mijl uit de kust voor Noordwijk te liggen. Op 15 augustus 1964 begonnen de reguliere uitzendingen van TV Noordzee, op 17 december was het feest voorbij. De paniek in Den Haag had een noodwetje opgeleverd dat ook buiten de territoriale wateren politioneel optreden mogelijk maakte. Het REM-eiland stond met zijn poten op ons continentale platje, vandaar. Schepen vielen, om begrijpelijke redenen niet onder de wet. Uit de REM kwam later de legale Nederlandse zendgemachtigde TROS voort. Medio 2006 raakte Noordwijk zijn toeristische attractie kwijt. Het booreiland werd ontmanteld. Het bovendeel kwam via Vlissingen (een postume groet aan schepper Verolme, eigenaar van de RSV in Vlissingen?) en Delfzijl uiteindelijk bij de Hapandadam in Amsterdam terecht. Het is nu een restaurant annex uitkijktoren. Mijn dochter kan het object vanuit haar werkplek aan de Houthaven zien liggen en weet te melden dat het eten flink aan de prijs is.
De vraag die ons hier natuurlijk het meest moet bezighouden is: hoe ging het met al die kleine aandeelhouders die ook wel eens slapend rijk wilden worden? Want begin jaren zestig was uit de VS het idee overgewaaid, dat commerciële televisie een goudmijn was. Wie daar zelfs maar voor twee tientjes een aandeeltje in had, bezat drie hoog achter in Amsterdam een stukje van de goudmijn. Dat werd bevestigd door de eerste proefuitzending van 16 augustus, toen volop reclames te zien waren. Maar jullie raden het al, het liep niet goed af voor de kleine beleggers (zoals meestal). Op de aandeelhoudersvergadering van '66 was er niets meer over van het grote enthousiasme. 'Had ik maar een drijvend eiland gebouwd', zei Verolme, 'dan zonden we nu nog steeds uit.' Ondertussen was het bankiershuis Teixeira de Mattos in ernstige problemen geraakt en toe aan liquidatie. Daar lagen de VAT-gelden, de kleine beleggers konden fluiten naar hun rijkdom. Ze smaakten nog wel het genoegen door de deconfiture van de bank er achter te komen, dat de grootaandeelhouders Verolme en Heerema hun vijf miljoen gulden nooit hadden gestort, hoewel bij de uitgifte was gezegd, dat hun gelden al binnen waren. Maar dat werd, na jaren rechtgezet bij de afwikkeling van de zaak Teixeira de Mattos, waarbij de man die was opgekomen voor de onbekende beleggers, ineens als drs. J. M. F. werd aangeduid, alvorens hij in het gevang verdween.
De afwikkeling van de Volks Aandelen Trust kende vervolgens nog mooie momenten. Eind '66 scholden Verolme en Heerema elkaar voor rotte vis uit op de aandeelhoudersvergadering. 'Dat u wellicht uit goklust heeft meegedaan, daarvoor ben ik niet verantwoordelijk, ik blijf doorvechten voor jullie centen', riep Verolme naar Heerema en de aandeelhouders. Vanuit de vergadering werd hij 'een groot Nederlander' genoemd, maar ook 'een lafaard'. De kleine beleggers konden niet zeggen dat ze geen waar voor hun geld kregen.
