Zonder staat van beleg kon bijvoorbeeld het lokale bestuur (een gemeenteraad) op de Grebbenberg het kappen van bomen die het uitzicht van de verdedigers belemmerden, tegenhouden. Ook werden er tot op het allerlaatst nog trots rondleidingen georganiseerd om te laten zien dat we goed bezig waren met het versterken van de Grebbenlinie. Ook aan Duitse geïntersserden!
We sluiten deze weinig verheffende inleiding van ons verhaal af met een verklaring op pagina 148 van voornoemd verslag waar we lezen:
“Het is helaas niet mogelijk gebleken het leger, hetwelk gedurende lange jaren onvoldoende was uitgerust en opgeleid, de laatste jaren en in het bijzonder de laatste maanden vóór de oorlog op een zodanig peil te brengen, dat het geschikt was om op redelijke wijze stand te houden tegen een krachtige vijand. “
Maar wel jonge mannen naar het front sturen.
Na de oorlog zou alles anders worden. Een begrijpelijk idealisme, maar ook wat naïef. Het gaat uiteindelijk steeds weer om de macht. Oorlog blijkt alleen te vermijden als je geen makkelijke prooi bent. Niet iedereen was naïef. Op 12 juli 1947 installeerde prof.dr. H.R. Kruyt als voorzitter van de Centrale Organisatie TNO een nieuwe loot aan de TNO-boom: de Rijksverdedigingsorganisatie TNO (RVO) met als eerste voorzitter de kernfysicus prof.dr. G.J. Sizoo. De oorlog had (opnieuw) het belang van geavanceerde technologie bewezen.
We maken nu een sprongetje in de tijd. De jaren zestig, met die opmerkelijke tijdgeest. Er groeit een nieuwe generatie op die de oorlog alleen nog kent van horen - zeggen, maar intussen wel nieuwe oorlogen meemaakt, al is het dan niet aan den lijve.
Er gebeurde veel in de jaren zestig. Alles moest anders en iedereen was op zoek naar een nieuwe plek. De anti-conceptiepil bracht de vrouwen in beweging, de oorlog in Vietnam wakkerde het anti-militarisme aan en The Beatles zorgden wereldwijd voor hartritmestoornissen. Nu, ruim zestig jaar later heten de vernieuwers van toen “boomers” en dat is niet in alle opzichten een titel waar de protestgeneratie van toen met opgeheven hoofd mee rondloopt. Het kan verkeren.
Onkruit
Onkruit was een antimilitaristische actiegroep die van 1974 tot halverwege de jaren ’80 veel protestacties heeft ondernomen. De meeste waren bedoeld ter ondersteuning van totaalweigeraars. Totaalweigeraars deden bewust geen beroep op de wet GMD (Gewetensbezwaren Militaire Dienst). Velen meldden zich niet voor de keuring, maar lieten zich oppakken bij een ‘oppak-actie’. Dat gaf ook de gelegenheid om de bezwaren tegen het militaire apparaat, tegen de rol van het leger, de onderdrukking van de derde wereld en de wapenproductie en wapenhandel, voor het voetlicht te brengen. Bezwaar was er ook tegen het defensieonderzoek bij TNO. Een bekende activist uit die tijd was Wijnand Duyvendak, die later voor Groen-Links in de Tweede Kamer kwam en nog weer later gedwongen werd terug te treden toen onder meer de NRC met pijnlijke onthullingen uit zijn activistenverleden kwam.
Ook de anti-militaristische actiegroep Onkruit had dus een wijsheid in pacht. Hoe wreed en ondankbaar kan het bestaan zijn als we nu, na meer dan een halve eeuw tot de conclusie moeten komen dat het in de grote-mensenwereld allemaal om macht draait. Wie zich kwetsbaar opstelt en gelooft dat de wereld vriendelijk zal zijn voor ongewapend idealisme, lokt het geweld uit. Een cynische constatering, maar daarom niet minder waar. We zijn hardhandig wakker geworden en moeten nu redden wat er te redden valt. Zoals in Oekraïne. Ik zou wel eens willen weten hoe de helden van toen tegen de wereld van nu aankijken. Van een ooit aan Onkruit verwante ziel weet ik het. Voormalig Provo en Kabouter Roel van Duin heeft kort geleden kleur bekend in de NRC van 1 maart 2024 onder de titel: “Ooit was ik een pacifistische provo. Nu wil ik dat Europa zich gaat bewapenen.”
TNO en ZWO
Midden in die roerige periode, 1965, betrokken de hoofkantoren van TNO en ZWO een splinternieuw onderkomen op het adres Juliana van Stolberglaan 148 in Den Haag. De Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek TNO verhuisde vanuit de Koningskade 12 in Den Haag, de Nederlandse Organisatie voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek ZWO kwam van het Lange Voorhout 60. TNO stamde van 1932, ZWO officieel van 1950 (wet), maar praktisch van 1947.
Het idee om beide nationale wetenschapsorganisaties dicht bij elkaar te huisvesten lag voor de hand. Ze hadden immers een vergelijkbare opdracht en bewogen zich beide in het veld van het wetenschappelijk onderzoek. En beide werden (gedeeltelijk) gefinancierd door het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Of de nieuwe, directe nabijheid in de praktijk veel symbiotisch effect heeft opgeleverd weet ik niet. Laat ik zo zeggen: vanaf mijn aankomst bij TNO in 1977 heb ik er nooit veel van gemerkt. Over de processen achter de schermen kan ik overigens niet oordelen.
De scheiding van beide instellingen heeft dan ook geen groot effect gehad. Het hoofdkantoor van TNO werd in 1989 overgeheveld naar het TNO-complex Zuidpolder in Delft en ging Centraal Kantoor heten. De naamsverandering van ZWO was ingrijpender. ZWO werd in 1988 omgedoopt tot NWO, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Ook het toegepaste onderzoek werd een zaak van NWO. Een beetje vreemd, want dat was toch het domein van TNO. Waarschijnlijk was de verbreding van het NWO-domein mede ingegeven door de ontwikkelingen bij TNO. In de jaren zestig begon TNO zich sterker te richten op meer fundamenteel onderzoek. En daar kwam vanuit verschillende hoeken kritiek op. Als reactie koos TNO in de jaren tachtig voor een meer commerciële positie.
De huidige locatie van NWO is Laan van Nieuw Oost-Indië 300 in Den Haag. En ook het hoofdkantoor van TNO is terug in Den Haag: Anna van Buerenplein 1 (gebouw: New Babylon). De nieuwe visie op de opdracht van beide instellingen werd later geconcretiseerd toen de overheidsbetrokkenheid bij TNO in 2011 overgeheveld werd van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap naar het ministerie van Economie en Klimaat.
