Gerard van de Schootbrugge & Espunt

Sinterklaas en Sunneklaas

231211

Sint Nicolaas, altijd stof tot overdenking

De tijd is vreemd, de wereld in de war, de Aarde hapt naar adem, ons land verkeert in shock, de mensen gaan uit hun dak op de Sint-Vitusdans. Ben ik gek genoeg om licht te brengen in deze bruine duisternis? Dacht het niet. Klein maken. Haché. Dat is eerder de weg. Het olifantenpaadje. Sinterklaas? Wie weet.

Rechtsonder op mijn scherm lees ik 8 december 2023, 15.40 uur.

Don Quichot

Enigszins bijgekomen van een slopende sinterklaasperiode stuitte ik zojuist op YouTube tegen een rel op Ameland aan. Het zou zomaar een nieuw hoofdstukje kunnen zijn in een moderne versie van Don Quichot van La Mancha (verschenen in twee delen, 1605 en 1615). Exact drie eeuwen later verscheen, ook in twee delen, Einsteins relativiteitstheorie (1905 de Speciale Relativiteitstheorie en in 1915 de Algemene Relativiteitstheorie). M.a.w. het kan gek lopen in het leven. Nog geen drie honderd jaar tussen absolute wanen en relatieve waarheden. Dat mag je hoopvol noemen. De musical “De Man van la Mancha”, met Huub van der Lubbe (zanger van De Dijk) als dolende ridder, die net van start is gegaan krijgt goede recensies. Je moet van de nood een deugd durven te maken.

Don Quichot, de dolende ridder, de dwaze held die zich met zijn goede bedoelingen maar onpraktische daden belachelijk maakt. Einstein, de eenzame ridder die met een briljante visie de mensheid op een nieuw spoor zet. Beiden verdienen onze hoogste achting. Twee polen van het mensenbestaan.

Terug naar YouTube. Ameland en Sunneklaas.

Een filmpje waarin een mislukte poging van omroep PowNed wordt getoond om verslag te doen van het Sunneklaas (ook wel Sunterklaasfeest) op Ameland. De Amelanders houden het graag intiem. Hun feest. Ze willen het niet door sensatiezoekende pers van buiten laten bederven. Ik heb daar begrip voor. Het feest is oud en Sinterklaas als cultuurverschijnsel is fragiel. De pers ziet dat anders.

Het liep dus uit de hand. Vergelijkbaar met eerdere Kick-Out Zwarte Piet acties. Niet handig van de Amelanders. Dit muisje krijgt nog wel een staartje.

Op de site van RTL merkt etnoloog (volkerenkundige) Peter Jan Margry, sprekend over de vergankelijkheid van tradities en het relatief snelle verdwijnen ervan in onze tijd, onder meer op:.

"De weerstand tegen de verandering van Zwarte Piet was voornamelijk groot omdat veel mensen die maskerade leuk vonden. Het onherkenbaar maken van mensen waardoor ze de rollen konden spelen zoals ze werden gespeeld."

Ik zou daar nog aan toe willen voegen dat mensen het gevoel hadden dat hen werd verweten dat ze al hun hele leven, of nog langer, een pervers racistische praktijk in stand hadden gehouden. Dat gevoel werd nog versterkt door de oorlogszuchtige taal (met name in de VS) van radicale groepen die de witte mens (zonder kleur dus) voorhielden dat de door hun voorouders bedreven slavernij voor een onuitwisbaar brandmerk had gezorgd. En zo was de witte mens door afstamming drager geworden van een nieuwe erfzonde waarvoor deze keer geen verlossing mogelijk was. Een eeuwige smet. Absolute canceling. Dat is nog eens woke. Schuld bekennen, boete doen, het heeft volgens de wokkies allemaal geen zin. Je zou bijna zeggen dat herstelbetalingen dan ook niet erg logisch zijn.

Het voelt allemaal wat krom en dat is het ook. Neem nou de rechtszaak tegen Desi Bouterse voor de decembermoorden in Suriname. Nu, na meer dan veertig jaar, zal er dan eindelijk een uitspraak van de rechter komen. Sommige jonge Surinamers, naar hun mening gevraagd, vonden dat je na veertig jaar die geschiedenis nu maar eens moest laten rusten. “We moeten vooruit kijken,” was hun mening. Tja. 

Geboren Sint

Misschien ben ik niet helemaal objectief. Ik heb immers de mooiste herinneringen aan het sinterklaasfeest en probeer al meer dan vijftig jaar naar beste vermogen en geheel belangeloos de mij op het lijf geschreven rol in dit evenement te vervullen. Het voelt als een roeping. In de voetsporen van een heilige treden. Een heilige, vooral kindervriend. Maar hij heeft zich eveneens bewezen in zijn rol van begunstiger en beschermer van jonggeliefden, iets wat waarschijnlijk niet bekend is bij de topjournalisten van PowNed maar dat op Ameland en ook elders in Europa wordt gevierd. Ik denk aan de sinterklaasviering in de Oostenrijkse Alpen waar de Sint begeleid wordt door duivelse berggedrochten. Krampus, het zwarte Alpenmonster komt ook voor in Beieren, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Italië en Tsjechië. Enge Krampuskuddes jagen op huwbare vrouwen. Er hoort een Sint bij maar die kan het allemaal nauwelijks aan. Toch hoor je weinig klachten. De meisjes lijken het opwindend te vinden.

Zo was het in 2017

Zwarte Sint en Witte Piet?

Mijn motief: dit bijzondere feest met zijn eeuwenoude traditie overeind houden zodat ook volgende generaties er van kunnen blijven genieten. Het is immers de traditie die het feest zijn speciale sfeer en betekenis geeft. Blijf er vanaf zou ik willen zeggen. Tradities zijn het cement van een samenleving. Zorg ervoor dat verschillende generaties samen hetzelfde feest kunnen blijven vieren. Ga niet ieder jaar iets nieuws verzinnen zodat kinderen, ouders en grootouders losgezongen raken. Ik moet eerlijk bekennen dat ik mijn landje nogal laf vond toen de Pieten ineens niet meer zwart mochten zijn. Wat een sociale druk. En verre van inclusief, want mensen met een donkere huidskleur kunnen nu dus eigenlijk niet meer meedoen. Of gaan die straks de rol van Sint Nicolaas opeisen? De wonderen zijn de wereld nog niet uit. Sterker nog, de wonderdichtheid begint toe te nemen. Visioenen alom. Laat dat maar aan de Goedheiligman over.

Erosie

Al dat veranderen, er komt weinig goeds van. Het erodeert de verbindingen in de samenleving. Je ziet in allerlei domeinen. Spellingswijzigingen, ook zoiets. Het is een blijvende ergernis van me. Niet doen. Nergens voor nodig. Het is toch bizar dat hele bibliotheken naar de dump kunnen omdat we ineens de maanden niet meer met een hoofdletter mogen schrijven. En dan heb ik het nog niet over de tussen -n- in de pannenkoek en de paddenstoel. In het Verenigd Koninkrijk hebben sommige universiteiten voor scripties e.d. de eis van een juiste spelling van het Engels losgelaten. Het zou de mensen van buiten, de migranten, te veel benadelen. Stapje voor stapje….

Is elkaar begrijpen en vertrouwen op basis van een gemeenschappelijke taal, en liefst ook een gemeenschappelijke geschiedenis, niet de meest essentiële fundering voor een gemeenschap?

Altijd goed om in tijden van verwarring George Orwell er nog even op na te slaan.

“Every record has been destroyed or falsified, every book rewritten, every picture has been repainted, every statue and street building has been renamed, every date has been altered. And the process is continuing day by day and minute by minute. History has stopped. Nothing exists except an endless present in which the Party is always right.”

― George Orwell, 1984

Terug naar Sunneklaas.

Een tijdje geleden heb ik wat geschreven over Cor Bruijn, schoolhoofd in Hilversum en auteur van een reeks streekromans. De bekendste is Sil de Strandjutter (1940). Het verhaal speelt zich af op het Terschelling rond 1900. Nog geen radio, nog geen omroepen, nog geen PowNed. Cor Bruijn toont geen enkele aarzeling om de lezer mee te nemen als op de avond van 6 december op Terschelling de spanning stijgt omdat de Sunderums worden verwacht. Ik citeer een stukje Sil.

“Maam van Gert en Nien loopt de stal in.

‘Moet de lantaren nog niet hangen, Ta (papa)?’, roept ze naar Gert, die bezig is de beesten te voeren. ‘Zo meteen, famke, als ik met de Rooie klaar ben.’

‘Ik zal het wel even doen, Ta. Het is nog vroeg genoeg, het kan wel.’

‘Pas maar op, jij, dat de Sunderums je niet te pakken krijgen!’

De lantaren staat al klaar. Maam steekt de kaars aan en treedt naar buiten. Ze zal hem aan een wilg hangen, voorbij het hekje, als aloud teken, dat ze in geven voor de Sunderums. Gert houdt vast aan deze gewoonte, de meesten zetten alleen de buitendeur open.

In de deur staat Maam stil, ze gluurt naar alle kanten, ze voegt het bindtouw zo, dat ze snel kan knopen. Het is doodstil op de weg en op de nabuurerven. Ze kan het wel wagen. Ze loopt haastig op de tenen naar voren, rekt omhoog, bindt. Ze kijkt schichtig om. Een geluid? Nee! Ze bindt snel verder. Klaar! Nu gauw weer naar binnen. De avond is voor de Sunderums. Geen vrouwen en kinderen mogen buiten.

Dan stoot ze een gillende kreet uit. Op het pad naar de deur staat een hoge, zwijgende gestalte, in een vuurrood, nauwsluitend gewaad, het gelaat in het duister. Ze gilt weer, ze kan niet meer naar binnen. Ze ziet radeloos om naar de dorpsweg. Maar daar hoort ze nu het geluid van rammelende kettingen en een koe brult. De gestalte voor de deur miauwt als een krolse kater.”

Een Sint in vele verhalen

Sunderum of Sundrum is een volksfeest dat op het Friese waddeneiland Terschelling jaarlijks op 6 december wordt gevierd. Sunderum kan vertaald worden met Sint-heeroom.

Mannen spoken dan 's avonds in het donker verkleed in zelfgemaakte pakken van natuurlijke materialen, of kostuums die recente gebeurtenissen uitbeelden, door de dorpen en dringen huizen binnen waarvan de deur open staat. De mannen dragen maskers (grinzen) en proberen onherkenbaar te blijven door met verdraaide stemmen te spreken als ze opmerkingen over recente gebeurtenissen in het dorp maken. Als men een Sunderum ontmaskert, mag men alleen in bedekte termen laten weten dat men weet wie het is.

Krampus, gedrocht uit de Alpen, helper van de

Sint in bergachtige streken.

Het is vrouwen en kinderen in die tijd verboden zich op straat te vertonen, anders worden ze achtervolgd of vastgebonden. Bij het dansfeest aan het einde van de avond zijn de vrouwen en kinderen wel welkom. Er wordt gedronken en oude vetes worden uitgevochten.

Sunderum is een volksfeest waarvan vermoed wordt dat de oorsprong in de voor-christelijke periode van Terschelling ligt. Het dient tot verdrijving van de boze geesten en demonen. Het feest wordt gevierd in de dorpen Kaard, Kinnum, Baaiduinen, Midsland en Hoorn.

Vergelijkbare feesten

Op de andere waddeneilanden worden vergelijkbare feesten gevierd in dezelfde periode van het jaar, zoals Sunneklaas op Ameland, Klozum op Schiermonnikoog, Opkleden op Vlieland en Ouwe Sunderklaas op Texel. Ook op Borkum (Klaasohm), Wangerooge en Helgoland alsmede in Harlingen (Klaasom) en Zoutkamp (Sinterklaaslopen) bestond een dergelijk feest.

In 1951 verscheen onder de titel “Zeven en twintig stokpaarden” een verhalenbundel van Werumeus Buning (1891 – 1958). Daarin op pagina 94 “Ameland, eiland der demonen”, met als ondertitel “De Oude Sinterklazen van Hollum”. Het was eerder verschenen in Elseviers Weekblad. We pakken nog een stukje tekst mee (enkele citaten gecombineerd):

“(….)De derde merkwaardigheid is , dat deze Sinterklazen niets met Sinterklaas te maken hebben.(….).Het ware feest, en de ware Oude Sinterklaas, is heidensch, oud en onvergelijkelijk. Men weet, als de eerste gestalten uit het duister verschijnen, niet meer waar men is; want ze zijn van een pracht en een praal en een rijkdom, dat het niet mis is. Op dit afgelegen eiland, in dit afgelegen dorp, speelt voor een avond, een feest, dat zijns gelijke nauwelijks meer kent. Het is vol overblijfselen van van voor-Christelijke inwijdingsplechtigheden, daarop wijzen de leeftijdsgrens der jongemannen, het uitbannen en ten toon stellen der ongehuwde vrouwen, en de rechten der Oude Sinterklazen om de dochters thuis te brengen.(...).Ik ken mijn Carnaval wel, en mijn maskerades. Maar dit is geen Carnaval en geen maskerade, geen feest van een zeker deel van de bevolking; dit is wonderbaarlijkerwijze het feest en wellicht het laatste in ons land, van een gemeenschap. Gelukkig is Ameland, en Hollum, waar dit feest het zuiverst bleef, des winters zoo ver van de wereld dat nieuwsgierige geesten den moed niet hebben om het te bereiken. Gelukkig maken de Oude Sinterklazen geen costuum om de rest van de wereld te verbazen, maar enkel en alleen voor zichzelf en hun vrienden.”

De tijden zijn veranderd. PowNed eist toegang tot Hollum met als argument dat Hollum blijkbaar veel te verbergen heeft. Een klein verhaal van een heel klein dorpje groot maken, dat is makkelijker dan een groot verhaal klein maken. Alleen van niets een verhaal maken is nog simpeler. Lees George Orwell.

In dit verband misschien nog aardig te vermelden dat Werumeus Buning ook Don Quichot heeft vertaald. (1941 -1943, De geestrijke ridder Don Quichot van de Mancha. Deel 1 – 4).

Op de site van PowNed wordt een zekere Gerrit opgevoerd met het volgende, in mijn ogen nogal ophitsende commentaar:

Wat wel zorgwekkend is, is het commentaar van de anonieme Amelander over het feest. Laten we hem Gerrit noemen, dat klinkt wel Amelands. ‘Het is een seksfeest. Eeuwenoude rituelen. Geen handhaving? De Beer! Is iedereen meerderjarig? Ongehuwde jonge vrouwen! Ingeslagen ruiten. Eiland der demonen. Toevallige agressie? Koeienhoorn = fallussymbool. Vruchtbaarheidsrituelen. Blijf zoeken. Je doet goed werk.’

Nou, bedankt voor het compliment Gerrit. We weten natuurlijk niet of het ook allemaal klopt wat ons Gerritje zegt, maar het klinkt wel spectaculair. Enfin, de foto’s! Geniet van de beelden.

Op internet is zich een invasiemacht aan het formeren. Volgend jaar krijgt de visite van PowNed ondersteuning van een leger aanhangers die nu eindelijk wel eens de onderste steen boven wil zien. Wie nog in Sunneklaas gelooft zal er dan aan moeten geloven.

Gerard van de Schootbrugge

11 december 2023