Maar niets staat voor altijd vast. De fiets is een krachtige meem met een aanzienlijk voortplantingsvermogen gebleken. Maar als er op enig moment, om welke reden dan ook, geen bestrating meer mogelijk is, zal de fiets het moeten afleggen tegen andere vormen van vervoer. Geen echte regels dus, hooguit de natuurwetten en de indirecte regels van de kansberekening, maar daar hebben de genen en de memen zelf nog nooit van gehoord.
Memen zijn geen regels, maar regels zijn wel memen, vaak behoorlijk complex. Zoals de fiets die zelf weer onderdeel is van een groter zogenaamd meemcomplex, waar fietspaden, verkeersregels, valhelmen en fietspompen en al die andere “fietsdingen” deel van uitmaken. Sommige bestaande memen zullen weinig meer veranderen omdat bijna iedere mutatie een verslechtering van het voortplantingssucces oplevert, andere veranderen makkelijk omdat de veranderingen geen fundamentele problemen veroorzaken of zelfs onderdelen zijn van het voortplantingssucces, zoals het modebeeld.
De problemen waar we dagelijks mee worstelen, hebben vaak een uitgesproken meemkarakter. Denk aan oorlog, onderwijs, energietransitie, zorg, vergrijzing, stijgende rente, huizenmarkt, etc., de lijst is ontmoedigend lang. Tegelijkertijd moeten we ook nog proberen de revolutionaire ontwikkelingen in wetenschap en techniek in goede, ethisch en/of sociaal-economisch verantwoorde banen te leiden. De opgave is bijna onmenselijk. Toeval en onvermijdelijkheid. In de natuur loopt Gods water over Gods akker. Soms vervelend of zelfs rampzalig als er een pandemie of een meteoriet langs komt. Mensen kunnen zich een voorstelling maken van mogelijk onheil. Daarom willen we ons wapenen, tegen te verwachten en onverwachte gevaren. Ja, ook tegen het toeval. En dat is een helse opgave. Maar we hebben nu eenmaal dat wonderlijke vermogen om vooruit te denken. Daar moeten en willen we wat mee. Wij zijn veroordeeld om niet alleen in het nu te werken, zoals tegenwoordig wel eens wordt bepleit. Wij zijn betekenisgevers geworden en daar hoort toekomstvisie bij. Ad-hoc oplossingen, korte-termijnbeslissingen, na ons de zondvoed mentaliteit, het past niet in het wezen van de mens. We kunnen niet anders dan flexibel omgaan met het toeval, maar we zullen ook verder vooruit moeten kijken om ons voor te bereiden. Op wat bijna zeker lijkt te gebeuren en op wat ons mogelijk te wachten staat. Zoals Mozes de Farao voorhield: reserveer een deel van de opbrengst uit de zeven vette jaren voor de de zeven magere jaren die ooit zullen aanbreken.
In de praktijk hollen we half blind en op onze wenkbrauwen achter de feiten aan met nieuwe crises als gevolg. Laat ik een paar voorbeelden uit de ICT-wereld noemen: internet, smart phone, kunstmatige intelligentie (AI), cyber crime, bitcoin, Big Data, Virtual Reality, Big Brother. Hoe nieuw is dit allemaal! Hoe snel heeft het zich onmisbaar zo niet verslavend gemaakt? Wat een verrijking, dat ook. Al deze nieuwe digitale verworvenheden samen kunnen er helaas wel voor zorgen dat de mens de greep op zijn eigen bestaan verliest. Niet meer en niet minder. En er zijn meer werelden met spektakel en hoogstandjes. Er zijn ook werelden die het loodje leggen. Je kunt niet alles hebben in het leven. En een weg terug is er zelden. Memen hebben hun eigen overlevingsmechaniek. Die hoeft niet een-op-een te sporen met het belang van de genen. Het is heel goed mogelijk dat de evolutie op meemniveau tot het verdwijnen, zeg maar uitsterven van de mens leidt.
Ja, als het om klein bier gaat is er nog wel eens een weg terug. Ik hoor net dat er onder beeldbepalende inwoners van het verdachte stadje Hamelen, zeg maar influencers, een contra-revolutie is uitgebroken. Een paradigmawissel in memenland. Onze populaire cancelkampioenen hebben nu hun eigen verbouwde lijf in de ban gedaan. Alle kunstmatige lichaamsvulsels moeten er weer uit! Uit billen, borsten, lippen, zeg het maar. Ze hebben ontdekt dat ze feitelijk onherkenbaar zijn geworden en te veel op een vullesbakkenras zijn gaan lijken. Prachtig! Leermomentje? Of het begin van een nieuwe trend? Het is nog niet helemaal duidelijk hoeveel claims ze mogen verwachten van al die onzekere lotgenoten die vol hartstocht op Katrien Kardeshan c.s. wilden lijken, maar niet voldoende geld hadden om een vertrouwd vulstation te bekostigen. En waarschijnlijk nu ook niet een kundige afzuig-instelling kunnen betalen. Het zal mij niet verbazen als deze beweging doorschiet richting de tattoowereld. Hoe het ook zij, hier zien we de memen aan het werk. Hier gaan dingen viraal en dan kan het snel gaan.
Waarom niet trots op onze VOG-mentaliteit?
Het wordt zo langzamerhand tijd om te verklappen wat de aanleiding was voor dit betoog. Ik heb er even mee gewacht omdat het in de opening van dit verhaal wellicht te veel lezers had weggejaagd. Maar nu kan het wel. In het licht van de grote uitdagingen die ik hiervoor al even aanstipte, was die aanleiding nogal ordinair: de VOG. Ik moest zeer onlangs een VOG regelen, een “Verklaring Omtrent het Gedrag”. Die was nodig om met ons oudevandagenhistoriewerkgroepje een paar uur te kunnen vergaderen in een kamertje van een instituut behorend bij de organisatie waaraan wij allen bijna een levenlang verbonden waren geweest en waarvoor wij nu, als gepensioneerden, iets terug willen doen. Maar regels zijn regels en veiligheid voor alles. Niet welkom zonder VOG!
Maar als Het Systeem echt zo bang was geweest voor datalekken, sabotage of infiltratie, hadden ze ons echt niet hoeven toe te laten. Dan waren we ergens in een kroeg samengekomen. Ze hadden ons ook na uitgebreide fouillering met een enkelband om en een kan koffie kunnen opsluiten in het portiershokje.
Maar de tijden zijn onrustig, de regels worden aangescherpt en dan kun je blijkbaar eindigen bij een VOG! Veel geklier dus. Gek genoeg voelde ik ook nog enige trots toen ik uiteindelijk de VOG in de vorm van een imponerend formulier ontving. Het moet natuurlijk onvervalsbaar zijn. Want laten we eerlijk zijn, het is toch ook een bewijs dat je niet alleen in een relevante context actief bent, maar ook dat je dat vanuit een onberispelijke levenshouding doet.
Zomaar ergens jeugdtrainer van de F-jes worden is er tegenwoordig niet meer bij. Zelfs niet bij VVOG uit Harderwijk dat ooit in 1927 werd opgericht onder de naam VOG, “Vereniging Ons Genoegen”. In 1935 werd het VVOG, “Voetbal Vereniging Ons Genoegen”. De VOG is al oud, ouder zelfs dan VVOG.
De verwerving van de VOG was een levend voorbeeld van de wijze waarop we in ons land stap voor stap de systeemrot willen voorkomen. De voorzitter van ons werkgroepje zocht contact met bedoeld instituut en kreeg te horen dat we welkom waren maar wel met een VOG. Ja prima, was zijn, achteraf misschien wat naïeve, reactie. De betreffende medewerker stuurde een formulier rond aan de leden en de voorzitter kreeg te horen hoe bepaalde vragen ingevuld dienden te worden. Iedere afwijking van het vereiste vulsel kon onze vergadering vele weken achterop doen raken. De voorzitter stuurde de adviezen naar ons door waarna wij het formulier (let wel, nog geen VOG!) naar behoren verder konden invullen. Het ingevulde formulier moest vervolgens naar de instituutsfunctionaris die het completeerde, waarna iedereen het complete formulier terugkreeg zodat elk het in zijn eigen gemeente aan de daarvoor aangewezen ambtenaar (in mijn geval Afdeling Publiek II) kon toesturen. Die meldde vervolgens dat het in goede orde was ontvangen en inmiddels was doorgestuurd naar het COVOG, een onderdeel van de Dienst Justis van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. De afkorting COVOG staat voor “Centraal Orgaan Verklaring Omtrent het Gedrag”. De COVOG controleert of je in het verleden een of meerdere strafbare feiten hebt gepleegd. Is dat niet het geval, gelukkig weten ze lang niet alles, dan hoeft er in de meeste gevallen geen nader onderzoek uitgevoerd te worden. De COVOG beslist dan binnen 4 weken of jouw aanvraag voor een Verklaring Omtrent het Gedrag wordt goedgekeurd. Na een lange periode van zweten viel er onlangs een envelop met een glanzende VOG op de mat. Niet zomaar een VOG, maar een VOG gebaseerd op een screening van het volgende profiel: 11, 12, 37, 41, 61. Niet niks, lijkt me. Kosten 41,15 euro. Conclusie: Regels zijn regels. Conclusie van een recente evaluatie: ze worden vaak om secundaire redenen gevolgd: wettelijke verplichting, aansprakelijkheid, e.d. We hebben bij de toeslagenaffaire gezien hoe fout het kan uitpakken als schijnbaar heldere regels landen in de complexe wereld van vlees en bloed. Tot zover de aanleiding.
Stoplichten blijven op rood staan
In mijn tijd van onbezonnenheid, middelbare school, ruim zestig jaar terug, heb ik in de schoolkrant eens een SF-verhaaltje geschreven waarin ik het thema van de oprukkende computermacht op een bijna kinderlijke manier probeerde aan te kaarten. Idee: in een megalopolis met zeg 50 miljoen inwoners, heeft een supercomputer (onder meer) de opdracht om het verkeer met een optimale doorstroomefficiency te begeleiden. Geen vast ingestelde verkeerslichten maar een globale optimalisatie. In theorie zou het dan kunnen voorkomen dat op een zeker moment op een bepaald punt in de stad de lichten een halve dag op rood blijven staan als dat de overall mobiliteit ten goede zou komen. Zo’n systeem zou aanvankelijk ongetwijfeld de nodige weerstand oproepen en onder druk van de lokale politiek misschien een beetje aangepast worden. Een meer mensvriendelijk karakter krijgen. Maar als duidelijk zou worden dat dit nog veel beroerdere gevolgen zou hebben voor de doorloop van het verkeer, zou het besef rijpen dat het niet verstandig was om de onnavolgbare beslissingen van het kunstbrein in de wielen te rijden. Overgave.
Zou het echt?
