Freud en de jeugd
In mijn jeugd was kauwgom iets voor de jeugd. Eenmaal de jaren des onderscheids bereikt hebbend, was kauwgom taboe. Kinderspul. Ik heb mijn ouders in ieder geval nooit op kauwgomkauwen kunnen betrappen. Dat hoorde niet. Zeer ordinair. Net als tatoeages. Opmerkelijk genoeg was er ook bij de oude Maya’s en Azteken, vroege kauwgomgebruikers, al een taboe op openbaar gekauw. Publiek kauwende vrouwen werden als publieke vrouwen beschouwd en mannen die kauwend rondliepen waren verwijfd wat in die tijd geen aanbeveling was.
Het is niet helemaal duidelijk waar dit maatschappelijke oordeel van het kauwgomgebruik vandaan komt. Omdat ik vermoedde dat Freud hier wel eens over nagedacht kon hebben, heb ik wat gesnuffeld in de psychoanalysewinkel. En dat leverde toch wel een aanwijzing op. Kauwgom was in de tijd van Freud nog geen volksvermaak, maar kauwen, sabbelen, zuigen, bijten zijn volgens Freud typisch kernzaken uit de eerste ontwikkelingsfase van het kind: de orale fase waarin de wereld vooral via de mond wordt verkend. Als alles goed gaat leidt de natuur het kind na een maand of 15 naar de anale fase. Maar in de eerste fase kan het al ontsporen en blijft de kortsluiting tussen mond en geluk ervaren bestaan. Als een kind deze fase niet op een natuurlijke wijze laat overgaan in een volgende fase (volgens Freud de anale) zal het blijven zoeken naar de vroegste geluksbelevingen en die niet meer vinden. Het gevolg is volgens Freud een neiging tot pessimisme, achterdocht en sarcasme. Hij zal op gevoelens van angst of spanningen reageren door bijvoorbeeld op de uiteinden van pennen te kauwen of overmatig kauwgom te eten. Infantiele afwijkingen. Het zou kunnen zijn dat we het kauwen op kauwgom instinctief ook zo ervaren: een niet goed afgesloten orale fase. Ter geruststelling van de ontelbare kauwers: Freud is al lang niet meer het onfeilbare orakel.
Kauwgum wordt dus geassocieerd met de nog niet volwassene. Maar aangezien we in een tijd leven waarin niemand zich nog als volwassene durft te presenteren, kunnen we nu tot op hoge leeftijd blijven kauwen. Sterker nog, niet langer kauwen wordt dan een statement dat ernstige gevolgen kan hebben. We zien het ook bij lichaamsversiering en in de mode. “Voor altijd jong.” Een faustiaans complot heeft de kauwgom gered van de ondergang door vergrijzing. Bedenkelijk is wel de onbedwingbare neiging om ook op gevorderde leeftijd op toverballen te sabbelen en deze regelmatig even uit de mond te nemen om de kleurwisselingen te kunnen volgen.
Freud zelf rookte zich dood aan sigaren en gebruikte cocaïne nadat hij kennis had gemaakt met het kauwen van cocablad bij de Zuid-Amerikaanse indianen.
Kauwgomhistorie van het Hilversumse voetballeven
Ik heb al eerder wat over kauwgom geschreven. Zie hier. In de zijlijn. Toen ging het over Doris Day die als plaatje bij de klapkauwgom mijn wereld binnenzweefde. Nu dan maar eens over de kauwgom zelf. Kauwgom op de plek die het goedje verdient: in het centrum van de aandacht. Want kauwgom is een belangrijk fenomeen. Misschien wel belangrijker dan de Beatles hoewel het me pijn doet dit hier te noteren. Doris Day verscheen ergens in die vlijtige jaren vijftig aan mij voor het houten keetje waar in de rust van een thuiswedstrijd van onze familievoetbalvereniging EMM enkele simpele versnaperingen te koop waren. Achter de balie van het krakkemikkige keetje zaten de beide elftallen op dat moment bij te komen van drie kwartier ploegen door een knollenveld. En het kon niet anders of daar werd op ruime schaal verse kauwgom uitgedeeld. Zonder kauwgom geen voetbal, zo simpel lagen de zaken in die tijd.
Een in dit verband aardig detail is de ceremonie die zich in diezelfde tijd tweewekelijks in het iets verderop gelegen Sportpark (met de beroemde tribune van Dudok) afspeelde. Daar speelde onze Hilversumse trots ’t Gooi, geel-zwart, zijn thuiswedstrijden tegen de groten der aarde: DWS, Blauw-Wit, de Volewijckers, EDO niet te vergeten. Op de eerste rij, op het hoekje, direct naast het pad waarlangs de spelers het veld betraden, zat Loek die geboren was met het syndroom van Down. Hij droeg om zijn nek een stuk karton aan een touw waarop stond: vrijkaartje+datum. Hij begon trouw op maandag aan de vervaardiging van een nieuwe vrijkaart. Een dagbesteding waar hij niet meer zonder kon.
Loek sloot steevast aan achter de rij spelers die het veld betraden. Eenmaal op het veld stelden de elftallen zich in een rij op. Onze Loek met zijn vrijkaart stond dan glunderend midden tussen beide teams in, naast de arbiter, en gaf alle spelers vervolgens een hand en een kauwgommetje en keerde voldaan en onder groot gejuich terug naar zijn ereplaats. En dan zat niet alleen de kauwgom maar ook de stemming er gelijk goed in.
Maar pas op, het ging bij Loek om de details. Alvorens de scheidsrechter floot voor het begin van de wedstrijd stak hij zijn hand op en wees naar Loek. Pas als die het signaal met een opgestoken hand had bevestigd kon er worden afgetrapt. Het gebeurde wel eens dat een onervaren scheidsrechter deze laatste handeling in het Hilversumse openingsceremonieel miste, hoewel het toch echt een onderdeel van de nationale scheidsrechtersopleiding was. Dan stond Loek op en liep hoofdschuddend en bijna dreigend over de middellijn naar de middenstip, terwijl de wedstrijd al begonnen was. Niet volgens de regels van Loek dus. De aanvoerder van ’t Gooi moest de nerveuze arbiter dan even bijpraten waarna er, geheel volgens de lokale regels van Loek, opnieuw werd afgetrapt. En dan zat de stemming er al gelijk helemaal goed in, ook al omdat de tegenstander mentaal een flinke knauw had gekregen. Het was nu immers ook voor de bezoekers duidelijk dat zij het tegen twaalf man moesten opnemen.
Kauwknauw voor Jaap Stam
Kauwgom en voetbal, de echte liefhebber kan van beide niet genoeg krijgen. Hoewel? Liefhebbers kunnen soms ook heel chagrijnig worden als het even niet lukt. Zoals bij de wedstrijd Ajax – Feyenoord op 27 oktober 2019. De bezoekers werden met 4 – 0 afgedroogd. Chagrijn in Rotterdam. En natuurlijk kreeg coach Jaap Stam de schuld. Jaap zocht tijdens en ook na de wedstrijd op duidelijk zichtbare wijze troost en ontspanning bij de kauwgom, maar daar waren de fans niet erg van gecharmeerd. Hier enkele kenmerkende twitterberichten waarin spelniveau, coach en kauwgom op speelse wijze worden gelinkt.
@AGirlIsBritney1: Hoeveel kauwgom zou die Jaap Stam verkauwen? (vindt het geen ponum, op zijn Amsterdams gezegd) — @GrasYvonne: Jaap stam gooi je kauwgom weg en doe wat aan de selectie... wat slecht, wat triest!! Waar is het Feyenoord dat altijd Strijd, een plan heeft en voetbalt. — @A_ngelaaatje: Zit helemaal geen smaak meer aan de kauwgom van Stam#ajafey — @PeterBaasz: Als Stam niet zo fokking irritant op z’n kauwgom zou kauwen, zou ik medelijden met hem hebben. Want je zult maar trainer van dit brandhout zijn. — @StanVanEck: Zoals Jaap Stam op zijn kauwgom kauwt zo speelde Feijenoord.
En zo ging het nog even door. In 2019 kreeg de maatschappelijke status van het kauwen van kauwgom duidelijk een lelijke knauw. Een kauwknauw. En dan nog wel door een boom van een kerel met de achternaam Stam. Kauwgom komt nota bene van de stam. Overigens kan het nog erger. Alex Ferguson, de beroemde coach van Manchester United, heeft van 1986 tot 2013 ononderbroken kauwgom gekauwd.
Mark (S)tuiterts Pepparade
In het zelfde jaar 2019 kwam er gelukkig ook positief nieuws. Oud-schaatser Mark Tuitert lanceerde een nieuwe oppeppende superkauwgom, First Energy Gum, die volgens hem gretig aftrek vond bij de voetballers van het Nederlands elftal en tal van andere topsporters. Wordt Oranje Europees voetbalkampioen mede dankzij cafeïne-kauwgom uit Holten? Laat ik het maar zo zeggen: zonder kauwgom gaat het zeker niet lukken. Mark Stuitert legt uit hoe het werkt:
“Dat cafeïne goed is voor je prestaties zijn sportwetenschappers het algemeen over eens. Alleen zit er in energy drink suiker en koolzuur: dat wil je niet hebben als je een sportprestatie moet leveren. Bovendien is de opnametijd drie kwartier tot een uur. De beste manier om cafeïne op te nemen is via slijmvlies in je mond. Dat doe je dus door kauwgom te kauwen. Het kauwen alleen helpt ook al. Erik Schrerder, hoogleraar neurowetenschappen, vertelde me dat je hersenactiviteit al beter wordt als je tien minuten kauwt. Dus het kauwen is ook een warming-up voor je geest om scherp te zijn. De cafeïne versterkt dat nog een keer. Die combinatie zorgt ervoor dat het zo effectief is. Daardoor sta je helemaal aan als je wedstrijd begint. Dat geldt overigens niet alleen voor sport, maar ook voor studeren, autorijden of werk.”
Jan van der Borden waarschuwt tevergeefs
Is kauwgom dan inderdaad dat wondermiddel waar de sporter niet zonder kan? Oud-KNO-arts Jan van der Borden, KNO-arts in ruste, kwam in zijn column van 11 maart 2021 met een waarschuwing die we niet mogen negeren:
“Vorige week zondag zag ik het weer: verdedigers en aanvallers tijdens PSV-AJAX die staan te wachten op de indraaiende corner. Geconcentreerd, met ritmisch pulserende kaken vanwege kauwgom in de mond. Het deed mij weer denken aan dat moment dat ik als KNO-arts begon en Ajax op weg was naar het grootste succes van de laatste 30 jaar: 1994. Zag ik het goed, onder de perfectionist Louis van Gaal, spelers met kauwgom in de mond?
Ja, wat doe je dan als Ajax-supporter? Je schrijft een brief aan Van Gaal om hem te wijzen op het gevaar van kauwgom kauwen tijdens een voetbalwedstrijd. Hoe kauwgom tijdens een kopduel zo maar in de luchtpijp kan komen. Het staat bij preventie van corpora aliena (vreemde lichamen) in hetzelfde rijtje als: niet tijdens zwemmen iets in de mond hebben, wees voorzichtig met kleine batterijtjes in handen van kinderen, geen lolly in de mond tijdens het lopen en geen pinda’s aan kinderen geven vóór ze met hun rechterarm over het hoofd hun linker oorschelp kunnen vastpakken…”
Wat dachten we daar van?
Hoe het kauwen begon
Maar ja, kauwen op een soort rubberen substantie doen we al heel lang. Blijkbaar voelen we ons er goed bij. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat het in ieder geval goed is voor de gezondheid van alles wat zich in de mondholte ophoudt. We weten dat de Maya’s en Azteken al kauwden. Om de honger te verdrijven, de adem fris te houden en het gebit te beschermen.
Men kauwde op een substantie die wordt aangetroffen in sommige boomsoorten van het geslacht Manilkara. Deze bomen komen voor in tropische en subtropische gebieden. De gom is verwant met latex, onze natuurrubber. De gom wordt ook op vergelijkbare wijze gewonnen: schuine inkepingen in de bast. De druppels worden opgevangen en vervolgens verwarmd om de kleverige stof de gewenste stroperigheid (dikte) te geven. De eerste Amerikaanse kolonisten leerden van de indianen kauwen op hars van sparren. Al veel eerder kauwden de Grieken op mastiek, de hars van de mastiekboom die op het Griekse eiland Chios groeit.
